๊ฐํ๊ตฌ
(Han-Gu Kang)
1
์ ์ํ
(Yeong-Han Chun)
2โ
-
(Dept. of Electronic and Electrical Engineering, Hongik University, Korea)
-
(Dept. of Electronic and Electrical Engineering, Hongik University, Korea)
Copyright ยฉ The Korean Institute of Electrical Engineers(KIEE)
Key words
Battery energy storage system, Governor, Frequency regulation, Frequency stability
1. ์๋ก
๊ตญ๋ด ๊ณํต์์ ์์๋ ฅ๋ฐ์ ์ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ ์ผ๋ก์ ์ ๋ ฅ๊ณต๊ธ์ ์ฃผ์ํ ์ญํ ์ ๋ด๋นํด์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ํ์ฌ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ์์๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ๋ ์กฐ์๊ธฐ ์ด์ ์ ํ๊ณ ์์ง ์๊ธฐ
๋๋ฌธ์ ๋ฐ์ ๊ธฐ ํ๋ฝ ๋ฐ ๋ถํ๊ธ๋ณ ๋ฑ์ ์ํ ์๊ธ ๋ถ๊ท ํ ๋ฐ์ ์ ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ์ ๊ณต๊ธํ ์ ์๋ค. ์์๋ ฅ๋ฐ์ ์ ์ ์ ์จ์ด ๋์ ์ํ์์ ์ ์ฌ์์๋์ง์์
๋ฐ์ ๋ ๋น์ค์ด ๋์์ง๋ฉด ์ฃผํ์์ ํ์ง์ด ๊ธ๊ฒฉํ๊ฒ ๋จ์ด์ง๊ฒ ๋๋ค. ์ ์ฌ์์๋์ง์์ ๊ด์ฑ ํน์ฑ์ ๊ฐ์ง๋ ๊ธฐ์กด์ ๋ฐ์ ๊ธฐ๋ฅผ ๋์ ํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๊ณํต์ ๊ด์ฑ์ด
์ค์ด๋ค๊ฒ ๋๊ณ , ์ฃผํ์ ์ ์ด์ ์ฐธ์ฌํ๋ ๋ฐ์ ๊ธฐ ์๋ ์ ํ๋๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค.
2017๋
์ฐ๋ง์ ๋ฐํํ ์ 8์ฐจ ์ ๋ ฅ์๊ธ๊ธฐ๋ณธ๊ณํ์์๋ 2030๋
์ ์ฌ์์๋์ง ์ ์ ์จ์ 20%๋ก ํ๋ํ๊ณ ์์๋ ฅ ๋ฐ์ ๊ธฐ๋ฅผ ๊ฐ์ถํ๋ ๋ด์ฉ์ ๋ด๊ณ ์๋ค.
๊ทธ๋ฌ๋, ์์๋ ฅ ๋ฐ์ ๊ธฐ๋ฅผ ์ถ๊ฐ๊ฑด์คํ์ง ์๊ณ ์๋ช
์ฐ์ฅ์ ํ์ง ์๋๋ค๊ณ ํ๋๋ผ๋ 2030๋
์ ์์๋ ฅ๋ฐ์ ์ค๋น์ฉ๋์ ์ฌ์ ํ 20,000MW ์ด์์ ์ ์งํ๊ฒ
๋๋ค.
(1) ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ๊ฒฝ์ฐ ์ ์๋ฏน์ค์์ ์์๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ ๋น์จ์ด ๋๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๋ค๋ฅธ ๋๋ผ์ ๋นํด ์ฃผํ์ ํ์ง์ ์ ์งํ๊ธฐ ์ด๋ ต๊ฒ ๋๋ค.
์ด์ ๊ฐ์ ์ํฉ์์ BESS๋ ๊ธฐ์กด์ ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ์ ๊ณต๊ธํด์ค๊ณ ์ผ๋ฐ ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ๋นํ์ฌ ๋น ๋ฅธ ์ ์ด์๋ต ํน์ฑ์ ๊ฐ์ง๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๊ณํต์ ์ฃผํ์ ์์ ์ฑ ํฅ์์
์ํ ๋ฐฉ์์ผ๋ก ์ฃผ๋ชฉ๋ฐ๊ณ ์๋ค. ์ด๋ฌํ ์ด์ ๋ก BESS๋ฅผ ์ฃผํ์์กฐ์ ์ฉ ์ ์์ผ๋ก ํ์ฉํ๊ธฐ ์ํ์ฌ BESS ์ด์ ๋ฐฉ์ ๋ฐ ์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ ๊ฐ๋ฐ์ ๋ํ ์ฐ๊ตฌ๋ ๋ค๊ฐ์ ์ผ๋ก
์งํ๋๊ณ ์๋ค.
(2-6) ์ด์ ๋๋ถ์ด BESS์ ์ฃผํ์์กฐ์ ์ฉ ์ ์ ํ์ฉ์ ๊ฐ์น๋ฅผ ํ๊ฐํ๋ ์ฐ๊ตฌ๋ ๊ณํต์ํฉ์ ๋ฐ๋ฅธ BESS ์ด์๋ฐฉ์ ๋ฐ ์ ์ด ์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ค์ํ ๊ธฐ์ฌ๋ฅผ
ํ ๊ฒ์ผ๋ก ์์๋๋ค.
๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์์๋ ๊ธฐ์กด ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ์ ๋์ฒด๋ก BESS๋ฅผ ํฌ์
ํ์ฌ BESS์ ์๋์ ์ธ ์ฃผํ์์ถ์ข
์ด์ ๋ฅ๋ ฅ์ ํ๊ฐํ๊ธฐ ์ํ ์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ์งํํ์๋ค.
2. ๋ณธ๋ก
2.1 BESS
์ ์ฌ์์๋์ง์์ ๋ฐ์ ๋ ๋น์ค ์ฆ๊ฐ๋ ์ถ๋ ฅ์ ๊ฐํ์ฑ๊ณผ ๋ณ๋์ฑ์ผ๋ก ๊ณํต์ ์ฃผํ์ ์์ ์ฑ์ ์ ํ์ํค๋ ๋ฌธ์ ๋ฅผ ๋ฐ์์ํฌ ์ ์๋ค. ๋๋ฌธ์ ์ ์ฌ์์๋์ง์์
์ถ๋ ฅ ๋ณ๋์ ๋ฐ๋ผ ๋ฐ์ํ๋ ์ฃผํ์ ๋ณํ์ ๋น ๋ฅด๊ฒ ๋์ํ์ฌ ๊ณํต์ ์๊ธ๊ท ํ์ ์ ์งํ ์ ์๋ ๋ฐฉ์์ด ํ์ํ๋ฐ BESS๋ ์ด์ ๊ฐ์ ์ํฉ์ ๋ฌธ์ ๋ฅผ ํด๊ฒฐํ
์ ์๋ ์ ์์ผ๋ก ๋งค์ฐ ์ ํฉํ๋ค.
BESS๋ ์ฃผํ์ ์๋ต ํน์ฑ์ด ๋น ๋ฅด๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ ์ฌ์์๋์ง์์ ๋ณ๋์ฑ์ด๋ ๋ถํ๊ธ๋ณ์ผ๋ก ์ธํ ์๊ธ ๋ถ๊ท ํ ๊ณํต์ ๋น ๋ฅด๊ฒ ์ถ๋ ฅ์ ์ ๊ณตํ์ฌ ๊ณํต์ ์์ ์ฑ
ํฅ์์ ๊ธ์ ์ ์ธ ๊ธฐ์ฌ๋ฅผ ํ ์ ์๋ค. ๋ํ BESS๋ ์ค๋น์ฉ๋ ๋๋น ์๋น๋ ฅํ์ฉ๋๊ฐ ๋งค์ฐ ๋๋ค๋ ์ฅ์ ์ด ์๋ค. ๊ธฐ์กด ๊ตญ๋ด ๊ณํต์ ๊ธฐ๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ, ์๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ
๋ฑ ์ฃผํ์์ถ์ข
์ด์ ์ด ๊ฐ๋ฅํ ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์กฐ์๊ธฐ๋ฅผ ํตํ์ฌ ์ถ๋ ฅ์ ์กฐ์ ํด ๊ณํต์ฃผํ์๋ฅผ ์ ์ดํด์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์์ ๋งํ ๋ฐ์ ๊ธฐ๋ ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ์ด ์ค๋น์ฉ๋์
5% ์์ค์ด๋ BESS์ ๊ฒฝ์ฐ ์ค๋น์ฉ๋์ 100%๊น์ง ์๋น๋ ฅ์ผ๋ก ํ์ฉํ ์ ์๋ค๋ ์ฅ์ ์ด ์๋ค.
BESS๋ ๊ณํต์ ์ฃผํ์ ์์ ์ฑ์ ๊ธฐ์ฌํ ์ ์์ ๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ๊ฒฝ์ ์ ์ผ๋ก๋ ๊ธ์ ์ ์ธ ๊ธฐ์ฌ๋ฅผ ํ ์ ์๋ค. ๊ตญ๋ด ๊ณํต์ ํ๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ๋ ์๋น๋ ฅ ํ๋ณด๋ฅผ ๋ชฉ์ ์ผ๋ก
๊ฐ๋ฐ์ด์ ์ ์งํํ๊ณ ์์ผ๋ฉฐ ๊ฐ๋ฐ์ด์ ์ ํด๋นํ๋ ์ฉ๋๋งํผ LNG ๋ฑ์ ๊ณ ์๊ฐ ๋ฐ์ ๊ธฐ๋ฅผ ์ถ๊ฐ์ ์ผ๋ก ๊ฐ๋ํ๊ณ ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ BESS๋ฅผ ์ฃผํ์์กฐ์ ์ฉ ์ ์์ผ๋ก
ํ์ฉํ๊ฒ ๋ ๊ฒฝ์ฐ, ๊ณ ์๊ฐ ๋ฐ์ ๊ธฐ๋ฅผ ๊ฐ๋ฐ์ด์ ํ๊ณ ๊ทธ ์ฉ๋๋งํผ ์ ์๊ฐ์ธ ํ๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ๋ฅผ ์ํฅ์ด์ ํ์ฌ ๊ฒฝ์ ์ ์ธ ์ด๋์ ์ป์ ์ ์๋ค.
์์ ๊ฐ์ ์ฅ์ ์ผ๋ก ํ์ฌ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ๋ 2014๋
์์์ฑ ๋ณ์ ์ 28MW์ ์ ์ฉ์ธ ๋ณ์ ์ 24MW๋ฅผ ์์์ผ๋ก BESS ์ค๋น ํ๋๋ฅผ ์ํ ์ง์์ ์ธ ๋
ธ๋ ฅ์
๊ธฐ์ธ์ด๊ณ ์๋ค. 2017๋
11์ ๊ธฐ์ค ๊ตญ๋ด์๋ ์ด 376MW์ BESS๋ฅผ ๊ตฌ์ถํ ์ํ์ด๋ค.
ํ 1. ๊ตญ๋ด ์ฃผํ์์กฐ์ ์ฉ BESS ์ฉ๋
Table 1. Domestic Capacity of Frequency Regulation BESS
์์
์ด์
๋
๋
|
์ฅ ์
|
์ฉ ๋
[MW]
|
์ด ํฉ
[MW]
|
2015
|
์์์ฑ
|
28
|
52
|
์ ์ฉ์ธ
|
24
|
2016
|
์ ๊ณ๋ฃก
|
24
|
164
|
์ ๊น์
|
24
|
์ ํ์
|
24
|
์ธ์ฃผ
|
24
|
์๋ น
|
24
|
๊ฒฝ์ฐ
|
48
|
์ ์ถฉ์ฃผ
|
16
|
2017
|
๋
ผ๊ณต
|
36
|
140
|
์ธ์ฐ
|
32
|
์์ด
|
24
|
๊น์
|
48
|
ํฉ ๊ณ
|
376
|
2.2 ์๋ฎฌ๋ ์ด์
๋ชจ๋ธ๋ง
2.2.1 ์ฃผํ์ ์๋ฎฌ๋ ์ด์
๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์์๋ ์๊ธ ๋ถ๊ท ํ์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ณํต์ ์ฃผํ์ ๋ณํ๋ฅผ ์๋ฎฌ๋ ์ด์
ํ ์ ์๋๋ก ๋ชจ๋ธ๋ง์ ์งํํ์๋ค. ์ฃผํ์ ๋ณํ๋ ์ค์๋ฐฉ์ ์์ ๋ชจ๋ธ๋งํ์ฌ ๋ถํ๊ธ๋ณ
์ ํฐ๋น์ ์ ๊ธฐ์ ํ ํฌ์ ๊ธฐ๊ณ์ ํ ํฌ์ ์ฐจ์ด๋ก ๋ฐ์๋๋ ์ฃผํ์ ๋ณํ๋ฅผ ๋ํ๋ด์๋ค.
์ฌ๊ธฐ์ T
a}[Nยทm]๋ ๊ฐ์ ํ ํฌ, T
m์ ๊ธฐ๊ณ์ ํ ํฌ, T
e๋ ์ ๊ธฐ์ ํ ํฌ์ด๋ค. ํ ํฌ์ ์๋์ง์ ๊ด๊ณ๋ ๋ค์๊ณผ ๊ฐ๋ค.
์(2)์
์(3)์ ๋ฐ๋ผ
์(1)์ ๋ณํํ๋ฉด
์(4)์ ๊ฐ์ด ์ ๋ฆฌํ ์ ์๋ค.
(6)
J : ํ์ ์์ ๊ด์ฑ ๋ชจ๋ฉํธ [kgยทm
2
S
rate : ๋ฐ์ ๊ธฐ ์ ๊ฒฉ์ฉ๋ [VA]
ฯ
s : ๋๊ธฐํ์ ์๋ [rad/sec]
H : ๊ณํต์ ๊ด์ฑ์ ์ [sec]
2.2.2 ๋ฐ์ ๊ธฐ ๋ฐ ๋ถํ ๋ชจ๋ธ๋ง
๋ณธ ์๋ฎฌ๋ ์ด์
์ ๋ถํ ๋ชจ๋ธ๋ง์ ์ฃผํ์ ๋ณํ์ ๋ฐ๋ผ ๋ณํ๋ ์ ๋๊ธฐ ๋ถํ๋ฅผ ๊ณ ๋ คํ์๋ค. ๊ตญ๋ด๊ณํต ๋ถํ์ ๊ฒฝ์ฐ ์ ๋๊ธฐ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋ ์ฐ์
๋ถํ๊ฐ ๋ง์ ๋น์ค์ ์ฐจ์งํ๊ธฐ
๋๋ฌธ์ ์ฃผํ์ ๋ณํ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ํฅ์ ๋ชจ๋ธ๋งํ ํ์๊ฐ ์๋ค. ์ฃผํ์ ๋ณํ์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ถํ์ ๋ณํ๋ ์๋์ ๊ฐ์ด ๋ชจ๋ธ๋งํ ์ ์๋ค. ์ฌ๊ธฐ์ โณP
L(freq)๋ ์ฃผํ์ ๋ณํ์ ๋ฐ๋ผ ๋ณํ๋ ๋ถํ, โณP
L๋ ์ฃผํ์ ๋ณํ์ ์ํฅ์ ๋ฐ์ง ์๋ ๋ถํ๋ฅผ ์๋ฏธํ๋ค. ๋ถํ์ ์ D๋ ๊ตญ๋ด ๊ณํต ์ํฉ์ ๊ณ ๋ คํ์ฌ ๋ํฏ๊ฐ 2๋ก ์ ์ ํ์๋ค.
(8)
๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์ถ๋ ฅ์ ์ด๋ ์กฐ์๊ธฐ์ ๋ฐธ๋ธ์ ์ด๋ฅผ ํตํด ์ผ์ด๋๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๋ฐ์ ์ ๋ณ ์กฐ์๊ธฐ ๋ชจ๋ธ๋ง์ ์งํํ์๋ค. ์กฐ์๊ธฐ ๋ชจ๋ธ์ ๊ณํตํด์ ํ๋ก๊ทธ๋จ์ธ PSS/E์
ํฐ๋น-์กฐ์๊ธฐ ๋ชจ๋ธ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ํ์ฉํ์๋ค.
(9) ๋ฐ์ ์์ ์์๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ, ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ(IEEEG1), BESS๋ก ์ด 3๊ฐ์ ๋ชจ๋ธ๋ง์ ๊ตฌ์ฑํ์๋ค.
๊ตญ๋ด ์ ๋ ฅ๊ณํต์ ์ฃผํ์์ ์ง๊ธฐ์ค์ 60ยฑ0.2Hz์ด๋ค.
(10) ์ด๋ฅผ ๊ณ ๋ คํ์ฌ ์ฃผํ์ 0.2Hz ํ๋ฝ ์, ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ๊ฐ ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ์ ๋ชจ๋ ์ถ๋ ฅํ ์ ์๋๋ก ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ ๊ธฐ ์ ์๋ฅผ 15๋ก ์ค์ ํ์๋ค.
์ด๋ ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ๊ฐ ์ค๋น์ฉ๋์ 95%๋ฅผ ์ค์๊ฐ ์ถ๋ ฅ์ผ๋ก ์ ์งํ๊ณ ๋๋จธ์ง 5%๋ฅผ ์ฃผํ์์ถ์ข
์ด์ ํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 1. ์ฃผํ์ ์๋ฎฌ๋ ์ด์
Block Diagram
Fig. 1. Frequency Simulation Block Diagram
๊ทธ๋ฆผ. 2. PSS/E IEEEG1 Governor ๋ชจ๋ธ
Fig. 2. PSS/E IEEEG1 Governor Model
๊ทธ๋ฆผ. 3. BESS ์ฃผํ์ ์ ์ด๋ชจ๋ธ
Fig. 3. BESS Frequency Control Model
BESS์ ๊ฒฝ์ฐ๋ ์ฃผํ์ 0.2Hz ํ๋ฝ ์ ์ค๋น์ฉ๋์ 100%๋ฅผ ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ์ผ๋ก ์๋ํ๋ ๊ฒ์ ๋ชฉ์ ์ผ๋ก ํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์ BESS ๋ฐ์ ๊ธฐ
์ ์๋ 300์ผ๋ก ์ค์ ํ์๋ค.
2.3 ์ฌ๋ก์ฐ๊ตฌ
๊ตญ๋ด ๊ณํต์ ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ์ผ๋ก 1,500MW ์ด์์ ์ค์๊ฐ์ผ๋ก ํ๋ณดํ์ฌ ์ด์๋๊ณ ์๋ค.
(9) ์ด๋ฅผ ๊ณ ๋ คํ์ฌ ๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์์๋ ์ ๋ ฅ์๊ธ ๋ถ๊ท ํ ์, ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ 1,500MW์ BESS๋ฅผ ์ถ๊ฐ ๊ตฌ์ฑํ์ ๋ ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ
1,550MW์ธ ๊ฒฝ์ฐ์ ๋์ผํ ์ต์ ์ฃผํ์๋ฅผ ๊ฐ๋ BESS ์ฉ๋์ ์ฐ์ ํ์๋ค. BESS์ ๋น ๋ฅธ ์ฃผํ์์ถ์ข
์ด์ ๋ฅ๋ ฅ์ ๊ฐ์น๋ฅผ ํ๊ฐํ๊ธฐ ์ํ์ฌ ๋์ผํ ์ต์ ์ฃผํ์๋ฅผ
๊ฐ๋ ๊ฒ์ ์กฐ๊ฑด์ผ๋ก ์ค์ ํ์๊ณ ์ฐ์ ๋ BESS ์ฉ๋๊ณผ ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ 50MW๋ฅผ ๋น๊ตํ์ฌ BESS์ ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ ํ์ฉ ๊ฐ์น๋ฅผ ํ์ธํ์๋ค.
2.3.1 ์ ์๊ตฌ์ฑ ๋ฐ ๋ถํ๋ ์ฐ์
์ ์๊ตฌ์ฑ์ ์์ ์ธ๊ธํ์๋ฏ์ด ์์๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ, ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ BESS๋ก ๊ตฌ์ฑ๋๋ค. ์์๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์ค๋น์ฉ๋์ 20,530MW๋ก ์ค์ ํ์๋ค. ๊ตญ๋ด 2017๋
11์ ๊ธฐ์ค ์์๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์ค๋น์ฉ๋์ด 22,530MW์ธ ์ ์ ๊ณ ๋ คํ์๊ณ ์์๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ๊ฐ 18๊ฐ์์ ์ฃผ๊ธฐ๋ก 2๊ฐ์๊ฐ ๊ณํ์๋ฐฉ์ ๋น๋ฅผ ์งํํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ด๋ฅผ
๊ฐ์ํ์ฌ ์์๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ 2๊ธฐ๋ฅผ ๊ณํต ํฌ์
์์ ์ ์ธํ์๋ค. ์์๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ 1๊ธฐ๋น 1,000MW, ์ด 2,000MW๊ฐ ๊ณํ์๋ฐฉ์ ๋น ์ค์ธ ๊ฒ์ผ๋ก ๊ฐ์ ํ์๋ค.
์์๋ ฅ๋ฐ์ ์ ์ ์ธํ ๋๋จธ์ง ๋ถํ๋ ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ์ด ๋ด๋นํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ค์ ํ์๋ค.
๊ณํต๋ถํ๋ 50,000MW, 52,500MW, 55,000MW, 57,500MW, 60,000MW ์ด 5๊ฐ ๊ฒฝ์ฐ๋ฅผ ๊ณ ๋ คํ์๋ค. ๋ค์ํ ๊ณํต๋ถํ๋ฅผ ๊ณ ๋ คํ
์๋ฎฌ๋ ์ด์
์ ํตํด ๊ณํต๋ถํ์ ๋ณ๋์ด BESS์ ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ ์ฉ๋์ ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ์ ๊ฒํ ํ์๋ค. ๊ณํต๋ถํ ์ค ์ต์๋ถํ๋ฅผ 50,000MW๋ก ์ ์ ํ ๊ฒ์
์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ๊ณผ ์์๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์ค๋น์ฉ๋์ ๊ณ ๋ คํ์๋ค. ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ์ด ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ ์ค๋น์ฉ๋์ 5%์ธ ์ ์ ๊ฐ์ํ์์ ๋ ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ๊ฐ 1,550MW์
์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ์ ๊ณต๊ธํ๊ธฐ ์ํด ์ต์ 31,000MW์ ์ค๋น์ฉ๋์ด ํ๋ณด๋์ด์์ด์ผ ํ๋ค. ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์์๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ ๋๋ง์ผ๋ก 49,980MW
์ด๋ฏ๋ก ์ต์ ๋ถํ๋์ 50,000MW๋ก ์ค์ ํ์๋ค.
2.3.2 ์ ์ฒ ๋ถํ ๋ณ๋์ฑ
์ ์ฒ ๋ถํ๋ ๋ค๋ฅธ ์
์ข
์ ๋ถํ์๋ ๋ค๋ฅด๊ฒ ๋ณ๋์ฑ ๋ฐ ๋ณ๋๋์ด ๋งค์ฐ ํฐ ๋ถํ์ด๋ค. ์ ์ฒ ๋ถ์ผ๋ ๊ณต์ ์ ์์ฐ ๋ชจํฐ ๋ฑ ๋์ฉ๋์ ๋ถํ๋ฅผ ๋จ์์ ์ผ๋ก ์ด์ ํ๊ธฐ
๋๋ฌธ์ ์๋นํ๋ ์ ๋ ฅ๋์ ๋นํด ๋งค์ฐ ๋์ ๋ณ๋์ฑ์ ๋ณด์ธ๋ค. ์ค์ ๋ก ์ ์ฒ ๋ถํ์ ์ฆ๊ฐ์ ๋ฐ์ ๊ธฐ ํ๋ฝ์ด ๋์์ ๋ฐ์ํ์ฌ ๊ณํต์ ์์ ์ฑ์ด ์ ํ๋ ์ฌ๋ก๊ฐ ์กด์ฌํ๋ค.
๋ฐ๋ผ์ ๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์์๋ ์ ๋ ฅ์๊ธ ๋ถ๊ท ํ ๋ฐ์ ์์ธ์ ์ ์ฒ ๋ถํ์ ๋ณ๋์ผ๋ก ์ ์ ํ์๋ค. ์ ์ฒ ๋ถํ์ ์ค์ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ํ์ฉํ์ฌ 10์ด ๋ณ๋์ฑ์ ๋ถ์ํ์๋ค. ์ด๋
์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก ๊ตญ๋ด ๊ณํต์์ ๋ฐ์ ๊ธฐ ํ๋ฝ ์ ์ฃผํ์๊ฐ ์ต์ ์ฃผํ์์ ๋๋ฌํ๋๋ฐ ๊ฑธ๋ฆฌ๋ ์๊ฐ์ด 10์ด ๋ด์ธ์ธ ์ ์ ๊ณ ๋ คํ์๋ค. ์ ์ฒ ๋ถํ ๋ณ๋์ฑ ๋ถ์์ ๋ณ๋๋์
๋ฐ๋ฅธ ์ฆ๊ฐํ์๋ฅผ ๊ฒํ ํ๊ณ ๊ทธ ์ค ์ต๋ ๋ณ๋๋์ ๋ถํ ๋ณ๋๋์ผ๋ก ์ค์ ํ์๋ค. ๊ฒํ ๊ฒฐ๊ณผ ์ ์ฒ ๋ถํ์ 10์ด ์ต๋ ๋ณ๋๋์ 830.22MW์ธ ๊ฒ์ผ๋ก ํ์ธ๋์๋ค.
ํ 2. ์ ์ฒ ๋ถํ 10์ด ๋ณ๋๋ 50MW๋ณ ์ฆ๊ฐํ์
Table 2. Number of times the 50MW steel load increase for 10 seconds
๋ณ๋๋
[MW]
|
์ ์ฒ ๋ถํ 10์ด ๋ณ๋์ฑ
|
์ฆ๊ฐํ์
|
0~50
|
343,047
|
50~100
|
218,994
|
100~150
|
89,518
|
150~200
|
24,741
|
200~250
|
5,034
|
250~300
|
774
|
300~350
|
102
|
350~400
|
9
|
400~450
|
1
|
450~500
|
1
|
500~550
|
3
|
550~600
|
0
|
600~650
|
1
|
650~700
|
0
|
700~750
|
0
|
750~800
|
1
|
800~850
|
2
|
2.3.3 BESS ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ ์ฐ์
์ ์ฐจ์ ์ผ๋ก ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ์ด 1,550MW์ธ ๊ฒฝ์ฐ ์ ์ฒ ๋ถํ์ ๋ณ๋์ ๊ณ ๋ คํ์ฌ ์ฃผํ์๋ณํ๋ฅผ ๊ฒํ ํ์๋ค. ์ดํ ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ 1,500MW์ BESS๋ฅผ
์ถ๊ฐ ๊ตฌ์ฑํ์ฌ ์์ ์งํํ ์๋ฎฌ๋ ์ด์
๊ณผ ๋์ผํ ์ต์ ์ฃผํ์๋ฅผ ๊ฐ๋ BESS์ ์ฉ๋์ ๋ฐ๋ณต์ ์ธ ์๋ฎฌ๋ ์ด์
์ ํตํ์ฌ ์ฐ์ ํ์๋ค. ๋ค์ ํ๋ ์๋ฎฌ๋ ์ด์
๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ
๋ํ๋ธ๋ค.
ํ 3. ์กฐ์๊ธฐ์ ๊ฐ์ ์ต์ ์ฃผํ์ ํน์ฑ์ ๊ฐ๋ BESS ์ฉ๋
Table 3. BESS capacity with same lowest frequency characteristic as governor
๋ถ ํ
[MW]
|
Case
[MW]
|
BESS
[MW]
|
์ต์ ์ฃผํ์
|
50,000
|
1,500+50
|
0
|
59.8597
|
1,500+BESS
|
24.7
|
52,500
|
1,500+50
|
0
|
59.8621
|
1,500+BESS
|
24.75
|
55,000
|
1,500+50
|
0
|
59.8644
|
1,500+BESS
|
24.8
|
57,500
|
1,500+50
|
0
|
59.8666
|
1,500+BESS
|
24.85
|
60,000
|
1,500+50
|
0
|
59.8687
|
1,500+BESS
|
24.9
|
๋ถํ 50,000MW์ ๊ฒฝ์ฐ, ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ์ 1,550MW ์ฃผํ์์ถ์ข
์ด์ ์ ์ต์ ์ฃผํ์๊ฐ 59.8597Hz์ธ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ
1,500MW์ BESS๋ฅผ ์ถ๊ฐํ์ ๋ ์ด์ ๊ณผ ๋์ผํ ์ต์ ์ฃผํ์๋ฅผ ๊ฐ๋ BESS์ ์ฉ๋์ 24.7MW์ธ ๊ฒ์ผ๋ก ์ฐ์ ๋์๋ค. ๋ถํ 52,500MW์
๊ฒฝ์ฐ๋ ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ์ 1,550MW ์ฃผํ์์ถ์ข
์ด์ ์ ์ต์ ์ฃผํ์๊ฐ 59.8621Hz์ธ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ 1,500MW์
BESS๋ฅผ ์ถ๊ฐํ์ ๋ 59.8621Hz์ ๋์ผํ ์ต์ ์ฃผํ์๋ฅผ ๊ฐ๋ BESS์ ์ฉ๋์ 24.75MW์ธ ๊ฒ์ผ๋ก ์ฐ์ ๋์๋ค. ์์ ์ฐ์ ๋ BESS ์ฉ๋๋ณด๋ค
0.05MW ๋์ ์์น๋ก ์ฐ์ ๋ ๊ฒ์ ํ์ธํ ์ ์์ผ๋ฉฐ ๋ถํ๊ฐ 55,000MW, 57,500MW์ธ ๊ฒฝ์ฐ์์๋ BESS ์ฉ๋์ ๊ฐ๊ฐ 24.8MW, 24.85MW๋ก
0.05MW ๋๊ฒ ์ฐ์ ๋์๋ค. ๋ง์ง๋ง์ผ๋ก ๋ถํ๊ฐ 60,000MW์ธ ๊ฒฝ์ฐ์์๋ ๊ฐ์ ๊ฒฝํฅ์ ๋ณด์๋ค. ๋ถํ 60,000MW์ ๊ฒฝ์ฐ, ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ์ 1,550MW
์ฃผํ์์ถ์ข
์ด์ ์ ์ต์ ์ฃผํ์๊ฐ 59.8687Hz์ธ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๊ณ ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ 1,500MW์ BESS๋ฅผ ์ถ๊ฐํ์ ๋ 59.8687Hz์
๋์ผํ ์ต์ ์ฃผํ์๋ฅผ ๊ฐ๋ BESS์ ์ฉ๋์ 24.9MW์ธ ๊ฒ์ผ๋ก ์ฐ์ ๋์๋ค. ๋ถํ๋ 50,000MW์ธ ๊ฒฝ์ฐ์ ๋น๊ตํ๋ฉด 0.2MW ์ฆ๊ฐ๋ ๊ฒ์ด๋ค. ๊ณํต์
๋ถํ๊ฐ ๋์ฑ ์ฆ๊ฐํ์ฌ 70,000MW์ผ ๊ฒฝ์ฐ BESS์ ์ฉ๋์ด 25MW๋ก ์ฐ์ ๋ ๊ฒ์ ์์ธกํด ๋ณผ ์ ์๋ค. ์ด๋ ๋ถํ๊ฐ ์ฆ๊ฐํ๋๋ผ๋ ๊ณํต์์ ์ฃผํ์์ถ์ข
์ด์ ์
ํ ์ ์๋ ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ ๋์ด ์ฆ๊ฐํ๋ ๊ฒ์ด ์๋๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค. ์์ ์ธ๊ธํ๋ฏ์ด ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ์ ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ ์ค๋น์ฉ๋์ 5%๋ก ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ์ด
1,550MW์ธ ๊ฒฝ์ฐ ์ฃผํ์์ถ์ข
์ด์ ์ ํ ์ ์๋ ๋ฐ์ ๋์ 31,000MW์ด๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๋ถํ๊ฐ ์ฆ๊ฐํจ์ ๋ฐ๋ผ ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์ ๋ ฅ์ด ๊ณํต์ ์ถ๊ฐ ๊ณต๊ธ๋๋๋ผ๋
์ฃผํ์์ถ์ข
์ด์ ์ ํ ์ ์๋ ๋ฐ์ ๋์ ์ฆ๊ฐํ์ง ๋ชปํ๋ค. ๊ฒฐ๊ณผ์ ์ผ๋ก ๋ถํ๊ฐ ์ฆ๊ฐํด๋ ์์ ๊ฒฝํฅ์ ๋ฐ๋ผ BESS ์ฉ๋์ด ์ฆ๊ฐํ ๊ฒ์ด๋ฉฐ ๋ถํ๊ฐ 10,000MW
์ฆ๊ฐํ 70,000MW์ ๊ฒฝ์ฐ, BESS์ ์ฉ๋์ 25MW๋ก ์ฐ์ ๋ ๊ฒ์ด๋ค.
๋์ผํ ๋ถํ ๋ณ๋๋์ ๊ณ ๋ คํ๋๋ฐ ๋ถํ๊ฐ ์ฆ๊ฐํจ์ ๋ฐ๋ผ BESS์ ์ฉ๋์ 24.7MW์์ 24.9MW๊น์ง ์ฆ๊ฐํ์ฌ ์ฐ์ ๋์๋ค. ์ด์ ๊ฐ์ ๊ฒฐ๊ณผ๊ฐ ๋์จ
๊ฒ์ BESS์ ๋น ๋ฅธ ์ฃผํ์ ์๋ ํน์ฑ์ ๊ธฐ์ธํ๋ค. BESS๊ฐ ๊ธฐ์กด์ ๋ฐ์ ์์์ ๋นํด ๋๊ฒ ํ๊ฐ๋๋ ๊ฒ์ ๋น ๋ฅธ ์๋ ํน์ฑ์ผ๋ก ์ธํ ๊ฒ์ด๋ค. ๊ณํต ๋ถํ๊ฐ
์ฆ๊ฐํ๋ฉด ๊ด์ฑ์ ์ฆ๊ฐ๋ก ๋์ผํ ๋ถํ๋ณํ์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฃผํ์ ๋ณํ๊ฐ ์๋์ ์ผ๋ก ์๊ฒ ๋ํ๋๋ค. ์ด๋ ์๊ฐ์ ์ผ๋ก ๊ณํต์ ํฌ์
๋์ด์ผํ ์ถ๊ฐ ๋ฐ์ ๋ ๊ฐ์์ ๊ธฐ์กด์
์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ๊ฐ ์ฃผํ์ ๋ณํ์ ์๋ ํ ์๊ฐ์ ์ฌ๋ ฅ์ด ๋ฐ์ํจ์ ์๋ฏธํ๋ค. ์ฌ๋ ฅ์ผ๋ก ์ธํด ์ฃผํ์ ๋ณํ์ ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ๊ฐ ๋ ๋ง์ ๋ฐ์ ๋์ ๊ณํต์ ์ ๊ณต ํ
์ ์์ผ๋ฉฐ BESS์ ๋น ๋ฅธ ์๋ ํน์ฑ์ด ๊ฐ๋ ๊ฐ์น๋ ๋ฎ์์ง๊ฒ ๋๋ค. ๊ฒฐ๊ณผ์ ์ผ๋ก ๋ถํ๋ณ๋ ์, ๊ธฐ์กด ๋ฐ์ ๊ธฐ ์๋น๋ ฅ๊ณผ ๋์ผํ ์ต์ ์ฃผํ์ ํน์ฑ์ ๊ฐ๋ ๋ฑ๊ฐ์
BESS ์ฉ๋์ด ๋๊ฒ ์ฐ์ ๋๋ ๊ฒ์ด๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 4. ์๋ฎฌ๋ ์ด์
์ํฉ๋ณ ๊ณํต์ฃผํ์ ๋ณํ (1,500+BESS)
Fig. 4. Frequency by simulation case (1,500+BESS)
์๋ฎฌ๋ ์ด์
๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๊ฒํ ํ์ ๋, ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ์ 50MW์ ๋์ผํ ์ต์ ์ฃผํ์ํน์ฑ์ ๊ฐ๋ BESS์ ์ฉ๋์ ๋ชจ๋ ๋ถํ์์ 25MW์ ๊ทผ์ฌํ ์์น๋ก ์ฐ์ ๋์๋ค.
์ด๋ฅผ ํตํ์ฌ ๊ธฐ์กด ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ๋ง์ ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ์ด ๊ณต๊ธ๋๋ ๊ณํต๊ณผ ๋์ผํ ์ต์ ์ฃผํ์๋ฅผ ๊ฐ๊ธฐ ์ํด BESS๋ ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ์ 1/2๋ฐฐ
์ฉ๋์ด ํ์ํ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๋จํ ์ ์๋ค.
3. ๊ฒฐ ๋ก
BESS๋ ๋น ๋ฅธ ์ฃผํ์์ถ์ข
์ด์ ๋ฅ๋ ฅ๊ณผ ์ค๋น์ฉ๋์ 100%๋ฅผ ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ์ผ๋ก ํ์ฉํ ์ ์๋ ์ฅ์ ์ผ๋ก ์ ๋ ฅ๊ณํต์ ์ฃผํ์ ์์ ์ฑ ํฅ์์ ์ํ ๋ฐฉ์์ผ๋ก
์ฃผ๋ชฉ๋ฐ๊ณ ์๋ค.
๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์์๋ ๊ธฐ์กด ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ์ ๋์ฒด๋ก BESS๋ฅผ ํฌ์
ํ์ฌ BESS์ ์๋์ ์ธ ์ฃผํ์์ถ์ข
์ด์ ๋ฅ๋ ฅ ๋ถ์์ ์ํ ์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ์งํํ์๋ค.
๊ธฐ์กด ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ๊ณผ ๋์ผํ ์ต์ ์ฃผํ์ ํน์ฑ์ ๊ฐ๋ BESS์ ์ฃผํ์์กฐ์ ์๋น๋ ฅ์ ๊ธฐ์กด ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ ์๋น๋ ฅ์ 1/2์ ํด๋นํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก
ํ์ธ๋์๋ค. ์ด๋ฅผ ํตํด BESS๋ ๋น ๋ฅธ ์ ์ด์๋ต ํน์ฑ์ผ๋ก ์ธํ์ฌ ๊ธฐ์กด ์ ๋์ฑ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์ฃผํ์์ถ์ข
์ด์ ์ ๋นํ์ฌ 2๋ฐฐ์ ํจ์ฉ์ฑ์ ๊ฐ๋๋ค๊ณ ํ๊ฐํ ์ ์๋ค.
BESS์ ์ฃผํ์์ถ์ข
์ด์ ๋ฅ๋ ฅ์ ๋ฐ์ ๊ธฐ ํ๋ฝ ์ฌ๊ณ ๋ฐ ๋ถํ๊ธ๋ณ ๋ฑ์ ๊ณํต์ํฉ์ ๋ฐ๋ผ ๋ค๋ฅด๊ฒ ํ๊ฐ๋ ์ ์๋ค. ๋๋ฌธ์ BESS๊ฐ ํ์ฉ๋๋ ์ํฉ์ ๊ณ ๋ คํ์ฌ
์๋น๋ ฅ ํจ์ฉ์ฑ์ ํ๊ฐํ๊ณ ๊ทธ์ ์๋ง์ BESS ํ์ฉ ๋ฐ ์ ์ด์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ํจ๊ป ํ์ํ๋ค. BESS์ ํ์ฉ๋ ์ฆ๊ฐ๋ ์ฃผํ์ํ๋ณด๊ฐ ์ด๋ ค์ด ๊ตญ๋ด ๊ณํต์์
์ ๋ ฅ๊ณํต์ ์ฃผํ์ ์์ ํ ํฅ์์ ๊ธฐ์ฌํ ๊ฒ์ผ๋ก ํ๋จ๋๋ค.
๊ฐ์ฌ์ ๊ธ
๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์ 2015ํ๋
๋ ํ์ต๋ํ๊ต ํ์ ์ฐ๊ตฌ์งํฅ๋น์ ์ํ์ฌ ์ง์๋์์.
References
Korea Power Exchange , 2017, The 8th Basic Plan for Long-term Electricity Supply and
Demand
Choi Woo Yeong, Yu Ga Ram, Kook Kyung Soo, 2016, Operating Method of BESS for Providing
AGC Frequency Control Service Considering Its Availability Maximization, The transaction
of The Korean Institute of Electrical Engineers, Vol. 65, No. 7
Serban I., Marinescu C., 2014, Battery energy storage system for frequency support
in microgrids and with enhanced control features for uninterruptible supply of local
loads, International Journal of Electrical Power & Energy Systems, Vol. 54
Gundogdu B., Nejad S., Gladwin D. T., Stone D. A., 2017, A Battery Energy Management
Strategy for UK Enhanced Frequency Response, IEEE International Symposium on Industrial
Electronics (ISIE)
Gundogdu B., Gladwin D. T., Stone D. A., 2017, Battery SOC Management Strategy for
Enhanced Frequency Response and Day-Ahead Energy Scheduling of BESS for Energy Arbitrage,
Conference of the IEEE Industrial Electronics Society (IECON)
Korea Power Exchange , 2017, Procurement of Operating Reserve Considering Characteristics
of Ess for Frequency Regulation
Kunder P., 1994, Power System Stability and Control, McGraw-Hill
Wood Allen J., Wollenberg Bruce F., 1996, Power Generation Operation and Control,
WILEY
Siemens Energy , 2005, Volume โ
ก : Program Operation Manual
Korea Power Exchange , 2017, Electric Power Market Operation Manual
์ ์์๊ฐ
1993๋
2์ 4์ผ์
2016๋
ํ์ต๋ํ๊ต ์ ์์ ๊ธฐ๊ณตํ๋ถ ์กธ์
2016๋
~ํ์ฌ ๋ ๋ํ์ ์ ์์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์์ฌ๊ณผ์
์ ์ํ (Yeong-Han Chun)
1961๋
2์ 8์ผ์
1983๋
์์ธ๋ํ๊ต ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
1985๋
๋ ๋ํ์ ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์์ฌ
1985~1994๋
ํ๊ตญ์ ๊ธฐ์ฐ๊ตฌ์(KERI) ์ฐ๊ตฌ์
1997๋
์ผ๋ณธ ๋๊ฒฝ๋ํ๊ต ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ๋ฐ์ฌ
1998~2002๋
ํ๊ตญ์ ๊ธฐ ์ฐ๊ตฌ์(KERI) ๊ทธ๋ฃน์ฅ
2002~ํ์ฌ ํ์ต๋ํ๊ต ์ ์์ ๊ธฐ๊ณตํ๋ถ ๊ต์