์ด๊ฒฝ๋ฏผ
(Kyung-Min Lee)
1
๋ฐ์ฒ ์
(Chul-Won Park)
โ
-
(Dept. of Electrical Engineering, Gangneung-Wonju National University, Korea)
Copyright ยฉ The Korean Institute of Electrical Engineers(KIEE)
Key words
AI, ANN, BP, Fault recovery system, Fault type identification, Learning, SOP, Substation
1. ์ ๋ก
๋ณ์ ์๋ ๋ฐ์ ์์ ๊ณ ์ ์ ์ ๋ ฅ์ ์์ฉ๊ฐ์ ์ ์ ์ ์ ๋ ฅ์ผ๋ก ๋ณํ์์ผ ์์ ์ ์ผ๋ก ๊ณต๊ธํ๋ ์ ๋ ฅ๊ณํต์ ๊ตฌ์ฑ์์ ์ค์ ํ๋์ด๋ค. ์ ๋ ฅ๊ณํต์ ๋๊ท๋ชจ ์ ์ ์
๋๋นํ์ฌ ๋ณ์ ์๋ ์ค์์์ ์ค์๊ฐ์ผ๋ก ๊ณํต์ ๊ดํ ์ค์ํ ์ ๋ณด๋ค์ ์ป๊ณ , ๊ณํต์ ์ ์ดํ ์ ์๋ ๋ฅ๋ ฅ์ด ๋ถ๊ฐ๋๋ฉด์ ์๋น์์๊ฒ ๋ค์ํ ์๋น์ค๋ฅผ ํด์ค
์ ์๋๋ก ๋ณํํ๊ณ ์๋ค. ์ธ๊ณ์ ์ผ๋ก IEC 61850 ๊ตญ์ ํ์ค๊ท๊ฒฉ ๊ธฐ๋ฐ์ ๋ณ์ ์์๋ํ์์คํ
(SAS : Substation Automation System)์ด
์ด์ ์ค์ ์๋ ๋ฐ, ๊ตญ๋ด์์๋ IED๋ฅผ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก ๊ธฐ์กด ๋ณ์ ์ ๋ฐ ์ ์ค ๋ณ์ ์๋ฅผ SAS๋ก ๊ตฌ์ถํ๊ณ ์๋ค[1,2].
๋ณ์ ๋ถ์ผ ๊ณ ์ฅ์ฌ๋ก์ง์ ๊ทผ๊ฑฐํ๋ฉด 2012๋
์ฃผ์ ๊ณ ์ฅ์ ๋ํ 100[MVA] ๊ณ ์ฅ๋ฅ ์ 0.0066, 271,247[MVA]์ ๋ฌํ๊ณ ์๋ค[3]. ์ ๋ ฅ์ค๋น์ ๊ณ ์ฅ์ด ๋ฐ์ํ์ ๊ฒฝ์ฐ ์ ์ํ ๊ณ ์ฅ๋ณต๊ตฌ์ ๊ณ ์ฅํ๊ธ๋ฐฉ์ง๋ฅผ ์ํ์ฌ ํ์ ์์๋ ํ์ค๋ณต๊ตฌ์ ์ฐจ(SOP : Standard Operation Procedure)๋ฅผ
์๋ฆฝ, ์ํํ๊ณ ์๋ค[4]. ๊ทธ๋ฌ๋ ์๋ก์ด ์ ๋ ฅ์ค๋น์ ์ด์ ์ ๋ฐ๋ฅธ ๊ธฐ์กด๊ณผ ๋ค๋ฅธ ๊ณ ์ฅ์ ํ์ด ๋ฐ์ํ์ ๊ฒฝ์ฐ ๊ณ ์ฅ๋ณต๊ตฌ์ ๋ง์ ์ด๋ ค์์ด ๋ดํฌํ๊ณ ์๋ค. ์ด์ ๋ณ์ ์์ ๊ณ ์ฅ์ ์ ๋ ฅ๊ณต๊ธ
์ค๋จ๊ณผ ๋น์์ฌํ๋ฅผ ์ผ์ผํค๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๊ฐ๋ฅํ ์ ์ํ๊ฒ ๊ณ ์ฅ์ ์ฐพ์๋ด์ด ์ ์ ๋ณต๊ตฌ์๊ฐ๊ณผ ๊ฒฝ์ ์ ์ธ ์์ค์ ์ต์ํํด์ผ ํ๋ค[5,6].
์ต๊ทผ, ์ปดํจํฐ ํ๋์จ์ด ๋ฐ ์ํํธ์จ์ด ํ๋ซํผ์ ๋ฐ์ ์ผ๋ก ์ค๋งํธํ ์ฅ์ ์ด ์๋ ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝํ๋ก๋ง(ANN : Artificial Neural Network)์
๋ํ ๊ด์ฌ์ด ๋ถ์ํ๊ณ ์๋ค. ํนํ, ์ํ๊ณ ์ดํ, AI ๊ณ ๋ํ, ์๊ธฐํ์ต(Self Learning) ๋ฑ์ ๋ณ์ ์ ๊ณ ์ฅํ๋จ ์์คํ
์ ์ ์ฉํจ์ผ๋ก์ ์๋๊ณ ์ฅ๋ณต๊ตฌ
์์คํ
์ผ๋ก ์ ํํ๋ ค๋ ์์ง์์ด ์ ๊ธฐ๋์๋ค. ๊ทธ๋ฐ๋ฐ, ์ ์ํ ๊ณ ์ฅ๋ณต๊ตฌ๋ฅผ ์ํด์๋ ๊ณ ์ฅ์ ํ ์๋ณ๊ณผ ๊ณ ์ฅ์ ํ์ ํ๋จ์ด ์ ํ๋์ด์ผ ํ๋ค[7,8].
ํด์ธ์ ๊ณ ์ฅ์ ํ์ ์ ๊ดํ ์ฐ๊ตฌ๋ก, ๋ณ์ ์์ ๊ณ ์ฅ์ ํ์ ์ ์ํ ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝํ๋ก๋ง์ด ์ ์ฉยท์ ์๋ ์ดํ, ๊ทผ๋์๋, ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝํ๋ก๋ง์ ์ด์ฉํ ๋ถ์ฐ์ ์์ ๊ณ ์ฅ์
ํ์ ๊ณผ ๋ณ์ ์์ ๊ณ ์ฅ์ธ์์ ์ํ ์จ์ด๋ธ๋ฆฟ๊ธฐ๋ฐ ์ ๊ฒฝํ๋ก๋ง์ด ๋ฐํ๋์๋ค[9โผ12].
๊ตญ๋ด์์๋ ๊ณ ์ฅํ์ ์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ์ ์ ํฉํ ์ํ ์จ์ด๋ธ๋ฆฟ ๋ณํ์ด ๋ฐํ๋ ์ดํ, ์ก์ ์ ๋ก์ฉ ๋์งํธ ํ์ ์ฅ์น(Fault Locator)๊ฐ ๊ฐ๋ฐ๋์๊ณ , ๊ทผ๋์๋
Weka ์ํํธ์จ์ด๋ฅผ ์ด์ฉํ ๋ณ์ ์์ ๊ณ ์ฅ์ ํ์ ์ด ์ ์๋์๋ค[13~15]. ๋ํ, ๋ฐฐ์ ๋ณ์ ์๋ฅผ ์ํ ์ ๋ฌธ๊ฐ์์คํ
๊ธฐ๋ฐ์ ๋ณต๊ตฌ์ SCADA ์์คํ
์ ์ํ GIS ๊ณ ์ฅ์์น๊ฒ์ถ์ ๊ดํ ์ฐ๊ตฌ๋ ์งํ๋์๋ค[16,17]. ํ์ฌ AI ๋ฑ ์ง๋ฅ๊ธฐ๋ฒ์ ์ด์ฉํ ์๋ํ ๋์งํธ๋ณ์ ์ ๊ณ ์ฅ๋ณต๊ตฌ๋ฐฉ์์ ๊ธฐ์ด ์ฐ๊ตฌ๊ณผ์ ๊ฐ ์งํ ์ค์ ์๋ค[18~21].
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋, ์ด ๊ณผ์ ์ ์ผ๋ถ ์ฐ์ถ๋ฌผ๋ก์ ANN์ ๋ณ์ ์์ ๊ณ ์ฅ์ ํ ์๋ณ(Fault Type Identification)์ ์ ์ฉํ๊ณ ์ ํ๋ค. ๋จผ์ ,
ํด๋น ๋ณ์ ์์ ๊ตฌ์ฑ์์์ธ CB, DS, IED ๋ฑ์ ๋์์ํ์ SOP์ ๊ณ ์ฅ์ ํ์ ์ด์ฉํ์ฌ ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝํ๋ก๋ง์ ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ์ค๊ณํ์๋ค. ํ์ตํจํด์ ์ ์์ํ์
SOP์ ๊ท์ ๋ 15๊ฐ์ง์ ๊ณ ์ฅ์ ํ์ ๊ณ ๋ คํ์ฌ ํฌํจ์์ผฐ๋ค. ์ญ์ ํ (BP : Back Propagation)๋ฅผ ํตํด ์ ์ํ ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝํ๋ก๋ง์ ํ์ตํ
ํ, ์ํํจํด์ผ๋ก ๋ณ์ ์์ ๊ณ ์ฅ์ ํ ์๋ณ ์ฌ๋ถ๋ฅผ ์ํํ์๋ค. ๋์ผ๋ก ์ ์ํ ๊ธฐ๋ฒ์ ๋ค์ํ ์๋ฎฌ๋ ์ด์
์กฐ๊ฑด์์ ์ฑ๋ฅ์ ํ๊ฐํ๊ณ ์ ํ๋ค.
2. ๋ณ์ ์ ํ์ค๋ณต๊ตฌ์ ์ฐจ
2.1 ๋ณ์ ์
๋ณ์ ์๋ ์ ์์ ๋ณ์ฑ, ์ ๋ ฅ์ ์ง์ค ๋ฐ ๋ฐฐ๋ถ, ์กฐ์์ค๋น์ ์ ์์กฐ์ ์ฅ์น์ ์ํ ์ ์์กฐ์ , ์ ๋ ฅ์กฐ๋ฅ์ ์ ์ด์ ์ก๋ฐฐ์ ์ ๋ฐ ๋ณ์ ์๋ฅผ ๋ณดํธํ๋ ๊ธฐ๋ฅ์ ํ๋ค.
IEC 61850์ ์ฃผ๋ก ๋ฏธ๊ตญ์์ ์ฌ์ฉ๋๋ UCA 2.0์ ์ ๋ฝ์ ์๊ตฌ์ฌํญ์ ํจ๊ป ๊ณ ๋ คํ์ฌ ๊ตญ์ ํ์ค์ผ๋ก ๊ฐ๋ฐ๋ ํ๋กํ ์ฝ์ด๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 1์ IEC 61850 ๊ธฐ๋ฐ SAS์ ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 1๊ณผ ๊ฐ์ด SAS๋ 3๋จ๊ณ ๋ ๋ฒจ(Station/Bay/Process Level)๊ณผ ๊ฐ ๋ ๋ฒจ์ ์ฐ๊ณํ๊ธฐ ์ํด ๋ ๊ฐ์ง์ ํต์ ๋คํธ์ํฌ(Station/Process
Bus)๋ก ๊ตฌ์ฑ๋๋ค[1].
๊ทธ๋ฆผ. 1. ๋ณ์ ์์๋ํ ์์คํ
์ ๊ตฌ์กฐ
Fig. 1. Structure of SAS
๊ทธ๋ฆผ 2๋ 154kV ํ์ค ๋ณ์ ์์ ๋จ์ ๋๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค[1,4,5,18]. ๊ทธ๋ฆผ 2์ ๊ฐ์ด ์ก์ ์ ๋ก(T/L), ๋ฐฐ์ ์ ๋ก(D/L), 2๊ฐ์ ์ก์ ๋ชจ์ (TBUS), ๋ฐฐ์ ๋ชจ์ (DBUS), 4๊ฐ์ ์ฃผ๋ณ์๊ธฐ(M.Tr), 51๊ฐ์ ์ฐจ๋จ๊ธฐ ๋ฐ
96๊ฐ์ ๋จ๋ก๊ธฐ ๋ฑ์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋๋ค. T/L, D/L, TBus, DBUS, M.Tr, ๋ฑ์ผ๋ก ๊ตฌํ๋์ด ์๊ณ ๊ณ์ ๋ฑ์ ๋ฐ๋ผ ๋ค์ํ๊ฒ ์ด์๋๊ธฐ ๋๋ฌธ์
๊ณ ์ฅ์ด ๋ฐ์ํ ๊ฒฝ์ฐ ๊ณ ์ฅ์ ํ์ ๊ณผ ๊ณ ์ฅ์ ํ ์๋ณ์ด ์ฉ์ดํ์ง ์๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 2. 154kV ํ์ค ๋ณ์ ์์ ๋จ์ ๋
Fig. 2. Single line diagram of 154kV standard substation
2.2 ํ์ค๋ณต๊ตฌ์ ์ฐจ
ํ์ค๋ณต๊ตฌ์ ์ฐจ๋ ๋ณ์ ์์์ ๋ฐ์ํ๋ ์ ์ ๋ฐ ๋ฌด์ ์ ๊ณ ์ฅ์ ๋ํ SOP๋ฅผ ๊ท์ ํ์ฌ, ์ ์ ์๊ฐ ์ต์ํ ๋ฐ ์์ ์ ์ ๋ ฅ๊ณต๊ธ์ ๋๋ชจํจ์ ๋ชฉ์ ์ผ๋ก ํ๋ค.
์ด ์ ์ฐจ์์๋ ๋ณ์ ์ ๊ณ ์ฅ๋ฐ์์ ๋์ฒํ๋ฆ๋์ ์๋์ ๊ฐ์ 15๊ฐ์ง ๊ณ ์ฅ์ ํ์ ๋ํ ํ์ค๋ณต๊ตฌ์ ์ฐจ๋ฅผ ์๋กํ๊ณ ์๋ค[1, 4, 5, 18].
$\quad\quad$- ์ ํ1 : T/L ์ฃผ๋ณดํธ ๋จ(์ง)๋ฝ, ํ๋น๋ณดํธ ๋จ(์ง)๋ฝ
$\quad\quad$- ์ ํ2 : T/L ์ก์ ์ ๋จ์
$\quad\quad$- ์ ํ3 : BUSPRO 87B1
$\quad\quad$- ์ ํ4 : M.Tr CB B/F, M.Tr 87, 96Ry
$\quad\quad$- ์ ํ5 : T/L CB B/F, ์ฃผ๋ณดํธ ๋จ(์ง)๋ฝ, ํ๋น๋ณดํธ ๋จ(์ง)๋ฝ
$\quad\quad$- ์ ํ6 : BUSPRO 87B1, 87B2
$\quad\quad$- ์ ํ7 : BUSPRO 87B1, 87B2(154kV ์DS ON์)
$\quad\quad$- ์ ํ8 : M.Tr 87, 96P(D,T)
$\quad\quad$- ์ ํ9 : M.Tr 59GA
$\quad\quad$- ์ ํ10: M.Tr 59GT
$\quad\quad$- ์ ํ11: M.Tr 51SN(51S, 51P)
$\quad\quad$- ์ ํ12: M.Tr 51SN(51S, 51P), โถD/L OC(G)R
$\quad\quad$- ์ ํ13: #1 M.Tr 51SN(51S, 51P) ๋ค์ค๋ชจ์ ์ด์ ์
$\quad\quad$- ์ ํ14: #1,2 M.Tr 51SN(51S, 51P) ๋ค์ค๋ชจ์ ์ด์ ์
$\quad\quad$- ์ ํ15: UFR ๋์
3. ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝํ๋ก๋ง
์ธ๊ณต์ ๊ฒฝํ๋ก๋ง์ 1943๋
Warren McCulloch๊ณผ Walter Pitts์ โArtificial Neural Network ๋ชจ๋ธโ ์ ์ ์ดํ
์ง์์ ์ธ ๊ธฐ์ ๊ฐ๋ฐ์ ํตํ์ฌ ๋ฐ์ ํด์๊ณ , ์ต๊ทผ AlphaGo๋ฅผ ํตํด ์ 2์ ์ธ๊ณต์ง๋ฅ ๋ถํฅ๊ธฐ๋ฅผ ๋ถ๋ฌ์จ ๊ธฐ๊ณํ์ต ๋ฐฉ๋ฒ์ด๋ค. ANN์ BP์ด๋ผ๋ ๋จ๊ณ๋ฅผ
ํตํ์ฌ ํ์ต์ ์ํํ๋ฉฐ, ํ์ตํ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์ ๊ณตํ์ฌ ํ์ต ์ํค๋ ์ง๋ํ์ต(Supervised Learning) ๋ฐฉ๋ฒ์ ์ด์ฉํ์ฌ ํ์ต์ ์ํํ๋ค.
๊ทธ๋ฆผ 3์ ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝํ๋ก๋ง์ ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 3๊ณผ ๊ฐ์ด ์
๋ ฅ์ธต, ์๋์ธต, ์ถ๋ ฅ์ธต์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋๋ฉฐ $x_{1},\:x_{2}\sim x_{n}$์ ์
๋ ฅ์ ๊ฐ์, $y_{1},\:y_{2}\sim y_{m}$๋
์ถ๋ ฅ์ ๊ฐ์์ด๋ฉฐ $w_{1,\:1}^{1},\:w_{2,\:1}^{2}\sim w_{n,\:m}^{p}$๋ ๊ฐ์ค์น(Weight)๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. ๊ฐ ์ธต์
๊ตฌ์ฑํ๊ณ ์๋ ๋
ธ๋๋ค์ ํ์์ ๋ฐ๋ผ ๊ฐ์๋ฅผ ์กฐ์ ํ ์ ์๋ค. ๋ณต์์ ์๋์ธต์ ๊ฐ์ง ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝ๋ง์ ๋ฅ๋ฌ๋(Deep Learning)์ด๋ผ๊ณ ๋ถ๋ฅธ๋ค. ๋ํ
์ธต๊ณผ ์ธต์ ์ด์ด์ฃผ๋ ์ ์ ๊ฐ์ค์น๋ก์ ๋ค์ ๋
ธ๋๋ก ์ ๋ฌ๋๋ ๊ฐ์ ์กฐ์ ํ์ฌ, ์ถ๋ ฅ y๊ฐ ์ ๋นํ ๊ฐ์ผ๋ก ์ถ๋ ฅ ๋ ์ ์๋๋ก ํ๋ค[19,20].
๊ทธ๋ฆผ. 3. ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝํ๋ก๋ง์ ๊ตฌ์กฐ
Fig. 3. Structure of ANN
4. ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝํ๋ก๋ง์ ์ํ ๋ณ์ ์์ ๊ณ ์ฅ์ ํ ์๋ณ
4.1 ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝ๋ง์ ๊ตฌ์กฐ์ ํ์ตํจํด
์ ์ํ๋ ๋ณ์ ์์ ๊ณ ์ฅ์ ํ ์๋ณ์ ์ํ ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝํ๋ก๋ง์ ๊ตฌ์กฐ๋ 154kV ํ์ค ๋ณ์ ์์ CB, DS, IED ์์ ํฉ์ธ 253๊ฐ๋ก ์ค์ ํ์์ผ๋ฉฐ,
์ถ๋ ฅ ์ธต์ ๋ด๋ฐ์๋ SOP์ 15๊ฐ์ง์ ๊ณ ์ฅ์ ํ์ ํ์ํ ์ ์๋๋ก 15๊ฐ๋ก ์ค์ ํ์๋ค[18].
ANN์ ์ํ ํ์ตํจํด์ Excel์ ์ด์ฉํด CSV(Comma Separated Value) ํ์์ผ๋ก ์์ฑ๋์๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 4๋ $72\times 268$ ํ๋ ฌ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋ ํ์ตํจํด์ ์ผ๋ถ๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. ํ์ตํจํด์ ์ ์์ํ์ SOP์ ๊ท์ ๋ 15๊ฐ์ง์ ๊ณ ์ฅ์ ํ์ผ๋ก ํ์๋ค. ์ด
ํ์ตํจํด์ BP๋ฅผ ํตํด ํ์ต๋๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 4์ ๊ฐ์ด CB์ IED์ ๋์์ํ(๊ฐ:0, ํ:1)๋ฅผ Excel์ ์ด์ฉํ์ฌ ๋ณด์ฌ์ฃผ๋ ๋ฐ์ดํฐ ํ์ผ์ ์์ฑํ์ฌ ์ฝค๋ง๋ก ๊ตฌ๋ถ๋ ํ
์คํธ ํ์ผ๋ก ์ ์ฅํ์๋ค.
ํ์ตํจํด์์ ์ด์ ์๋ 268๊ฐ์ด๋ฉฐ, ์ด๋ 50๊ฐ์ CB, 96๊ฐ์ DS, 107๊ฐ์ IED์ ์ด ์์ธ 253๊ฐ์ ๊ณ ์ฅ์ ํ 15๊ฐ์ง๋ฅผ ํฌํจํ ๊ฐ์๊ฐ
๋๋ค. ์ค์ ๋ก ํ์ตํจํด์์ ๊ณ ์ฅ์ ํ 1์ 6๊ฐ์ง, ๊ณ ์ฅ์ ํ 2๋ 6๊ฐ์ง, ๊ณ ์ฅ์ ํ 3์ 2๊ฐ์ง, ๊ณ ์ฅ์ ํ 4๋ 4๊ฐ์ง, ๊ณ ์ฅ์ ํ 5๋ 6๊ฐ์ง, ๊ณ ์ฅ์ ํ
6์ 1๊ฐ์ง, ๊ณ ์ฅ์ ํ 7์ ๊ณ ์ฅ์ ํ 8๊ณผ ๋์ผํ ํจํด์ ๊ฐ์ง๋ฏ๋ก ์๋ตํ์๊ณ , ๊ณ ์ฅ์ ํ 8์ 4๊ฐ์ง, ๊ณ ์ฅ์ ํ 9๋ 4๊ฐ์ง, ๊ณ ์ฅ์ ํ 10์ 4๊ฐ์ง,
๊ณ ์ฅ์ ํ 11์ 4๊ฐ์ง, ๊ณ ์ฅ์ ํ 12๋ 22๊ฐ์ง, ๊ณ ์ฅ์ ํ 13์ 4๊ฐ์ง, ๊ณ ์ฅ์ ํ 14๋ 3๊ฐ์ง, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๊ณ ์ฅ์ ํ 15๋ 1๊ฐ์ง๋ก ์ ํ์๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 4. ํ์ตํจํด์ ์ผ๋ถ
Fig. 4. Part of learning pattern
4.2 ์ํํจํด
๊ทธ๋ฆผ 5๋ $66\times 268$ ํ๋ ฌ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋ ์ํํจํด์ ์ผ๋ถ๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. ์ํํจํด์ ์ ์์ํ์ SOP์ ๊ท์ ๋ 15๊ฐ์ง์ ๊ณ ์ฅ์ ํ์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑํ์๋ค.
์ค์ ๋ก ์ํํจํด์์ ๊ณ ์ฅ์ ํ 1์ 5๊ฐ์ง, ๊ณ ์ฅ์ ํ 2๋ 4๊ฐ์ง, ๊ณ ์ฅ์ ํ 3์ 2๊ฐ์ง, ๊ณ ์ฅ์ ํ 4๋ 4๊ฐ์ง, ๊ณ ์ฅ์ ํ 5๋ 6๊ฐ์ง, ๊ณ ์ฅ์ ํ 6์
1๊ฐ์ง, ๊ณ ์ฅ์ ํ 7์ ์๊ณ , ๊ณ ์ฅ์ ํ 8์ 4๊ฐ์ง, ๊ณ ์ฅ์ ํ 9๋ 4๊ฐ์ง, ๊ณ ์ฅ์ ํ 10์ 4๊ฐ์ง, ๊ณ ์ฅ์ ํ 11์ 4๊ฐ์ง, ๊ณ ์ฅ์ ํ 12๋ 17๊ฐ์ง,
๊ณ ์ฅ์ ํ 13์ 4๊ฐ์ง, ๊ณ ์ฅ์ ํ 14๋ 3๊ฐ์ง, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๊ณ ์ฅ์ ํ 15๋ 3๊ฐ์ง๋ก ์ ํ์๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 5. ์ํํจํด์ ์ผ๋ถ
Fig. 5. Part of test pattern
4.3 ์๋ฎฌ๋ ์ด์
๋ฐ ๊ฒฐ๊ณผ
4.3.1 C ์ธ์ด์ ์ํ ๊ตฌํ
C ์ธ์ด๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ๋ณ์ ์์์ ๋ฐ์ํ ์ ์๋ 15๊ฐ์ง ๊ณ ์ฅ์ ํ๊ณผ 1๊ฐ์ง์ ์ ์์ํ๋ฅผ ํ๋ณํ ์ ์๋ ANN์ ์ค๊ณยท๊ตฌํํ์๋ค. createNet
ํจ์๋ฅผ ํตํ์ฌ ANN์ ๊ตฌ์ฑํ๊ณ , ์
๋ ฅ ๋ฐ ์ถ๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ๋ถ๋ฌ์จ ํ, for๋ฌธ์ ํตํด ์
๋ ฅ๋ฐ์ดํฐ์ ๊ฐ์ค์น ์
๋ฐ์ดํธ๋ฅผ ํตํด ํ์ต์ ์ํํ๋๋ก ํ์๋ค.
๊ทธ๋ฆผ 6์ C ์ธ์ด๋ฅผ ๊ตฌํํ ํ๋ก๊ทธ๋จ์ ์ผ๋ถ๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 6์์ ๋ณผ ์ ์๋ฏ์ด ANN์ ํ์ตํจํด์ ๊ณผ์ ๋ฐ ๊ฒฐ๊ณผ ๋ฑ์ ์ค์ ํ ์ ์๋ค. ์ ์ฒด์ ์ผ๋ก C ์ธ์ด ์ฝ๋๋ ํจ์์ ์ ์ ๋ฐ ์ ์ธ, if๋ฌธ๊ณผ for๋ฌธ์
ํตํด ๋ฐ๋ณตํ์ต์ ์ํํ๋ฉฐ ํ์ต์ ์งํํ๋๋ก ํ์๋ค[18].
๊ทธ๋ฆผ. 6. C ์ธ์ด๋ก ๊ตฌํํ ํ๋ก๊ทธ๋จ์ ์ผ๋ถ
Fig. 6. Part of a program implemented in C language
4.3.2 ์๋ฎฌ๋ ์ด์
๊ฒฐ๊ณผ
๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์์ ์ ์ํ ๊ณ ์ฅ์ ํ ์๋ณ์ ์ํ ANN ์
๋ ฅ์ธต์ ๋ด๋ฐ ์๋ 253๊ฐ, ์ถ๋ ฅ์ธต์ ๋ด๋ฐ ์๋ 15๊ฐ, ์๋์ธต์ ์ธต์ 1๊ฐ, ์๋์ธต์ ๋ด๋ฐ ์๋
์
๋ ฅ์ ๊ฐ์์ ๋์ผํ 253๊ฐ์ด๋ค. ์๋ฎฌ๋ ์ด์
์ ์กฐ๊ฑด์, ๋ ๊ฐ์ง์ ํ์ต๋ฐ๋ณตํ์(1,000,000ํ, 2,000,000ํ)์ ๋ํ์ฌ ํ์ต๋ฅ (Learning
Rate)์ 0.01, 0.1๋ก ๊ฐ๋ณํ์๊ณ ๊ด์ฑํญ(Momentum)์ 0.1๋ถํฐ 0.9๊น์ง 0.2๊ฐ๊ฒฉ์ผ๋ก ์ค์ ํ์๋ค. $72\times 268$์
ํ์ตํจํด์ผ๋ก ํ์ต์์ผฐ์ผ๋ฉฐ, $66\times 268$์ ์ํํจํด์ผ๋ก ์ํํ์๋ค.
๊ทธ๋ฆผ 7์ ํ์ต๋ฅ ๊ณผ ๊ด์ฑํญ์ด 0.1 ์ผ๋ ํ์ต๋ฐ๋ณตํ์์ ๋ฐ ๋ฅธ ์ ์์ํ ๋ช ๊ฐ์ง ๊ณ ์ฅ์ ํ์ ํ์ต๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ํ๋ธ๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 7(a)๊ณผ ๊ฐ์ด ์ ์์ํ์ ๊ฒฝ์ฐ ๋ชจ๋ ์์ธก๊ฐ์ 0์ ๊ฐ๊น๊ฒ ๋ํ๋ฌ์ผ๋ฉฐ, ๊ณ ์ฅ์ ํ 2๋ฅผ ๋ํ๋ด๋ ๋ ๋ฒ์งธ ํ์ ์์ธก๊ฐ์ 0.2079 ๋ฐ 0.1446๋ก ํฌ๊ธฐ๊ฐ
์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๊ณ ์ฅ์ผ๋ก ํ๋ณํ ์ ์์ผ๋ฉฐ, ๊ฐ๊ฐ์ ํ์ต๋ฐ๋ณตํ์์์ MSE๋ 0.003095์ 0.001453 ์์ ๋ํ๋๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 7(b)์ ๊ฐ์ด ๊ณ ์ฅ์ ํ 1์ ๋ํ๋ด๋ ์ฒซ ๋ฒ์งธ ํ์ ์์ธก๊ฐ์ด ๊ฐ๊ฐ 0.9458 ๋ฐ 0.9638๋ก ๋ํ๋ฌ์ผ๋ฉฐ, ์์ธก๊ฐ์ด ํฌ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๊ณ ์ฅ์ ํ 1๋ก ํ๋จ ํ
์ ์๋ค. ๋ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋น๊ตํ๋ฉด ํ์ต๋ฐ๋ณตํ์๊ฐ 2,000,000ํ์ผ ๋ ์์ธก๊ฐ์ด 0.018๋งํผ ํฌ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ข ๋ ์์ ์ ์ด๋ผ๊ณ ํ ์ ์์ผ๋ฉฐ, ๊ฐ๊ฐ์
ํ์ต๋ฐ๋ณตํ์์์ MSE๋ 0.000272์ 0.000117 ์์ ๋ํ๋๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 7(c)์ ๊ฐ์ด ๊ณ ์ฅ์ ํ 15๋ฅผ ๋ํ๋ด๋ ์ด๋ค์ฏ ๋ฒ์งธ ํ์ ์์ธก๊ฐ์ด ๊ฐ๊ฐ 0.8304 ๋ฐ 0.8997๋ก ๋ํ๋ฌ์ผ๋ฉฐ, ์์ธก๊ฐ์ด ํฌ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๊ณ ์ฅ์ ํ 15๋ก
ํ๋จ ํ ์ ์๋ค. ๋ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋น๊ตํ๋ฉด ํ์ต๋ฐ๋ณตํ์๊ฐ 2,000,000ํ์ผ ๋ ์์ธก๊ฐ์ด 0.693๋งํผ ํฌ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ข ๋ ์์ ์ ์ด๋ผ๊ณ ํ ์ ์์ผ๋ฉฐ,
๊ฐ๊ฐ์ ํ์ต๋ฐ๋ณตํ์์์ MSE๋ 0.001979์ 0.000699 ์์ ๋ํ๋๋ค.
ํ 1์ ํ์ต๋ฐ๋ณตํ์๊ฐ 1,000,000๊ณผ 2,000,000์ผ ๋ ์๋ฎฌ๋ ์ด์
์ ์ฑ๋ฅ์ ๋ํ๋ธ๋ค. ํ 1๋ก๋ถํฐ 15๊ฐ์ง ๊ณ ์ฅ ์ ํ์ ๋ํ์ฌ ํ์ต๋ฐ๋ณต ํ์๊ฐ 2,000,000๋ฒ, ํ์ต๋ฅ ์ด 0.1, ๊ด์ฑํญ์ด 0.7 ์ผ๋ ๊ณ ์ฅ์ ํ ์๋ณ๊ฐ์๊ฐ 65๊ฐ๋ก์ ๊ณ ์ฅ์ ํ
13์ธ ๊ฒฝ์ฐ์ 1๊ฐ์ง ํ
์คํธ ํจํด์ ์ ์ธํ๊ณ ๋ชจ๋ ๊ณ ์ฅ์ ํ์ ์ ์ ํํ๊ฒ ์ฐพ์์์ ์ ์ ์์๋ค. ์ ์ฒด์ ์ผ๋ก ํ์ต๋ฐ๋ณต ํ์๋ฅผ ๋๋ฆด์๋ก ๊ณ ์ฅ์ ํ ์๋ณ์
์ฑ๋ฅ์ด ๋ ์ข์์ก์ผ๋ฉฐ, ํ์ต๋ฐ๋ณตํ์๊ฐ ์ ์ ๋๋, ํ์ต๋ฅ ์ 0.1 ์ผ๋ ๊ฐ์ฅ ์ข์ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ๋ํ, ๊ด์ฑํญ์ด ์ปค์ง์๋ก ๊ณ ์ฅ์ ํ ์๋ณ์ ์ ํ๋๊ฐ
๋์์ก์ผ๋ ๋๋ฌด ํฐ ๊ด์ฑํญ์ ์ค์ฐจ๊ฐ ์ฌํ์ฌ ์ ํ๋๊ฐ ๋จ์ด์ง๋ค๋ ๊ฒ์ ์ ์ ์์๋ค. ํ์ต๋ฐ๋ณต ํ์๋ฅผ ๋๋ฆฌ๊ณ , ํ์ต๋ฅ ๊ณผ ๊ด์ฑํญ์ ๊ฐ๊ฐ 0.1, 0.7๋ก
์ค์ ํ๋ฉด ์ข ๋ ์ ํํ๊ฒ ๋ชจ๋ ๊ณ ์ฅ์ ํ์ ์ ํ ์ ์์ ๊ฒ์ผ๋ก ์์๋๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 7. ์๋ฎฌ๋ ์ด์
๊ฒฐ๊ณผ
Fig. 7. Simulation result
$\quad\quad\quad\quad\quad$(a) ์ ์์ํ $\quad$ (a) Steady state
$\quad\quad\quad\quad\quad$(b) ๊ณ ์ฅ์ ํ 1 $\quad$ (b) Fault type 1
$\quad\quad\quad\quad\quad$(c) ๊ณ ์ฅ์ ํ 15 $\quad$ (c) Fault type 15
ํ 1. ์๋ฎฌ๋ ์ด์
์ ์ฑ๋ฅ
Table 1. Simulation performance
ํ์ต๋ฐ๋ณตํ์
|
ํ์ต๋ฅ
|
๊ด์ฑํญ
|
์ค์ฐจ (MSE)
|
๊ณ ์ฅ์ ํ
์๋ณ๊ฐ์
|
์์ธก๊ฐ
|
1,000,000
|
0.01
|
0.1
|
0.010830
|
57
|
0.774372
|
0.3
|
0.009486
|
58
|
0.798095
|
0.5
|
0.008669
|
58
|
0.816468
|
0.7
|
0.008490
|
58
|
0.829183
|
0.9
|
0.002635
|
64
|
0.914612
|
0.1
|
0.1
|
0.004326
|
62
|
0.903698
|
0.3
|
0.004293
|
62
|
0.905465
|
0.5
|
0.003266
|
63
|
0.921961
|
0.7
|
0.008295
|
58
|
0.849640
|
0.9
|
0.055557
|
10
|
0.150283
|
2,000,000
|
0.01
|
0.1
|
0.008611
|
58
|
0.819974
|
0.3
|
0.008519
|
58
|
0.826386
|
0.5
|
0.008346
|
58
|
0.834084
|
0.7
|
0.004461
|
62
|
0.894233
|
0.9
|
0.002206
|
64
|
0.937626
|
0.1
|
0.1
|
0.004234
|
62
|
0.910383
|
0.3
|
0.003239
|
63
|
0.926333
|
0.5
|
0.003162
|
63
|
0.928122
|
0.7
|
0.001153
|
65
|
0.952971
|
0.9
|
0.038486
|
28
|
0.403201
|
5. ๊ฒฐ ๋ก
๋ณ์ ์์ ๊ณ ์ฅ์ ์ ๋ ฅ๊ณต๊ธ ์ค๋จ๊ณผ ๋น์์ฌํ๋ฅผ ์ผ์ผํค๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๊ฐ๋ฅํ ์ ์ํ๊ฒ ๊ณ ์ฅ์ ์ฐพ์๋ด์ด ์ ์ ๋ณต๊ตฌ์๊ฐ๊ณผ ๊ฒฝ์ ์ ์ธ ์์ค์ ์ต์ํํด์ผ ํ๋ค. ์ต๊ทผ,
์ค๋งํธํ ์ฅ์ ์ด ์๋ ANN์ ๊ณ ์ฅ๋ณต๊ตฌ์ ๊ณ ์ฅ์ ํ์ ์ ์ ์ฉ์ ๋ํ ๊ด์ฌ์ด ๋ถ์ํ๊ณ ์๋ค.
๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์ ์ํ ์ค์ธ ์ง๋ฅ๊ธฐ๋ฒ์ ์ด์ฉํ ์๋ํ ๋์งํธ๋ณ์ ์ ๊ณ ์ฅ๋ณต๊ตฌ๋ฐฉ์์ ๊ธฐ์ด ์ฐ๊ตฌ๊ณผ์ ์ ์ผ๋ถ ์ฐ์ถ๋ฌผ๋ก์ ์ ์ํ ๊ณ ์ฅ๋ณต๊ตฌ๋ฅผ ์ํ์ฌ ์ ํ๋์ด์ผ ํ๋
๊ณ ์ฅ์ ํ ์๋ณ์ ์ํด SOP๋ฅผ ๊ณ ๋ คํ ANN์ ์ ์ฉ์ด๋ค. ๋จผ์ , ๋ณ์ ์์ CB, DS, IED ๋ฑ ๊ตฌ์ฑ์์์ ๋์์ํ์ SOP์ ๊ณ ์ฅ์ ํ์ ์ด์ฉํ์ฌ
ANN์ ์ค๊ณํ์๋ค. ๊ตฌ์ฑํ ํ์ตํจํด์ BP๋ก ํตํด ํ์ตํ ํ, ์ํํจํด์ผ๋ก ๋ค์ํ ์กฐ๊ฑด์์ ๋ณ์ ์์ ๊ณ ์ฅ์ ํ ์๋ณ ์ฌ๋ถ๋ฅผ ์ํํ์๋ค. ์๋ฎฌ๋ ์ด์
๊ฒฐ๊ณผ 2,000,000์ ํ์ต๋ฐ๋ณต ํ์, 0.1์ ํ์ต๋ฅ , 0.7์ ๊ด์ฑํญ์ผ๋ 65๊ฐ์ ๊ณ ์ฅ์ ํ ์๋ณ๋ก 100%์ ๊ณ ์ฅ์ ํ์ ์ ๋ํ๋์ผ๋ก์ ์ํํ
์กฐ๊ฑด ์ค์์์ ์ต์ ์ ANN ์์ ์ฐพ์ ์ ์์๋ค.
ํ์ฌ, ๋ณ์ ์ ๊ตฌ์ฑ์์์ ๋์์๊ฐ๊ณผ ๊ณ ์ฅ๋ฅ ๋ฑ์ ๊ณ ๋ คํ ๊ณ ์ฅ์ ํ์ ์ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก ์ง๋ฅ๊ธฐ๋ฒ์ ์ํ ๋ณ์ ์์ ๊ณ ์ฅ๋ณต๊ตฌ๋ฐฉ์์ ๋ชจ์ํ๊ณ ์๋ค.
Acknowledgements
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ํ๊ตญ์ ๋ ฅ๊ณต์ฌ์ 2016๋
์ ์ ๊ธฐ์ด์ฐ๊ตฌ๊ฐ๋ฐ๊ณผ์ ์ฐ๊ตฌ๋น์ ์ํด ์ง์๋์์ (๊ณผ์ ๋ฒํธ : R17XA05-27)
References
C. W. Park, T. W. Kang, et. al., July 2018, Fundamental Study of Fault Restoration
Plan using Intelligence Technique for IEC 61850-based Digital Substation, KEPCO 1st
Year Report, pp. 1-155
Y. H. Ahn, et. al., 2011, IED (Intelligent Electronic Device) Development, MOTIE Final
Report, pp. 1-155
KEPCO, Transmission Substation Operation Department,Substation Operation Team, August
2013, Breakdown cases of substation Vol. 2, Human Resources Development Center, Engineering
education team, pp. 1-517
KEPCO, 2016, Transmission & Substation Standard Operation Procedure, KEPCO Transmission
& Transformation, pp. 1-77
P. H. Cho, J. Y. Kim, B. H. Lee, S. D. Jeon, 2015, A Study of 154 kV Transmission
& Substation Standard Operating Procedures, in Proc. of KIEE Summer Conference, pp.
443-444
P. H. Cho, H. G. Kim, W. J. Park, 2017, A Study of major fault causes based on analysis
of substation fault, in Proc. of KIEE Summer Conference, pp. 435-436
KEPCO, 2016, Plans to Build Automatic Fault Restoration System for Substation, KEPCO
Transmission & Transformation, pp. 1-5
J. B. Ahn, K. M. Lee, C. W. Park, et. al., 2016, A Measures of Substation Automatic
Restoration Support System using Artificial Intelligence, in Proc. of KIEE PES Autumn
Conference, pp. 195-196
A. P. Alves da Silva, A. H. F. Insfran, P. M. da Silveira, G. Lambert-Torres, 1996,
Neural networks for fault location in substations, IEEE Transactions on Power Delivery,
Vol. 11, No. 1, pp. 234-239
Farzad Dehghani, Hamid Nezami, 2013, A new fault location technique on radial distribution
systems using artificial neural network, in Proc. of the 22nd International Conference
and Exhibition on Electricity Distribution (CIRED 2013), pp. 375-379
Farzad Dehghani, Fereydoun Khodnia, Esfandiar Dehghan, June 2017, Fault location of
unbalanced power distribution feeder with distributed generation using neural networks,
in Proc. of the 24th International Conference & Exhibition on Electricity Distribution
(CIRED 2017), pp. 1134-1137
Bon Nhan Nguyen, Anh Huy Quyen, Phuc Huu Nguyen, Trieu Ngoc Ton, 2017, Wavelet-based
Neural Network for recognition of faults at NHABE power substation of the Vietnam
power system, in Proc. of the 2017 International Conference on System Science and
Engineering, pp. 165-168
I. D. Park, S. H. Lee, S. K. Kim, July 2009, Mother Wavelet Transform Suitable to
Fault Method Algorithm, in Proc. of KIEE Summer Conference, pp. 62-63
C. W. Park, K. M. Lee, 2015, A Study on Digital Fault Locator for Transmission Line,
KIEE, Vol. 64p, No. 4, pp. 291-296
C. W. Park, T. W. Kang, et. al., July 2018, Neural Network Using Weka for Fault Location
of Substation, in Proc. of KIEE Summer Conference, pp. 1-58
H. J. Lee, 1996, A Restoration Aid Expert System for Distribution Substations, IEEE
Transactions on Power Delivery, Vol. 11, No. 4, pp. 596-603
J. H. Lee, B. H. Lee, S. D. Jeon, D. W. Kim, July 2010, A Study of GIS Fault Area
Detection Algorithm by SCADA System, in Proc. of KIEE Summer Conference, pp. 1687-1688
C. W. Park, T. W. Kang, et. al., 2018, Fundamental Study of Fault Restoration Plan
using Intelligence Technique for IEC 61850-based Digital Substation, KEPRI 2nd Year
Report, pp. 1-155
Aaron Courville, et. al., 2016, Deep Learning, Google Books, pp. 1-785
Ian H. Witten, Eibe Frank, Mark A. Hall, Christopher J. Pal, 2017, Data Mining, Practical
Machine Learning Tools and Techniques, 4th Ed, ELSEVIER, MORGAN KAUFMANN, pp. 1-656
I. S. Oh, January 2019, Machine Learning, Hanbit Academy, Inc., pp. 1-664
์ ์์๊ฐ
He was born in Korea in 1990.
He received his B.S. and M.S. degrees in Electrical Engineering from Gangneung- Wonju
National University, Wonju, Korea, in 2014 and 2017.
At present, he is working on his Ph.D in the Department of Electrical Engineering
at Gangneung-Wonju National University.
He is a teaching assistant at Gangneung-Wonju National University, since 2018.
His research interests include Smartgrid, LVDC, Microgrid, RES, PMU, AI application
of power system, power system modeling & control, and power system protection. He
is a member of the KIEE, KIIEE, and IEEE.
Tel : 033-760-8796
Fax : 033-760-8781
E-mail : point2529@naver.com
๋ฐ์ฒ ์(Chul-Won Park )
He was born in Korea in 1961.
He received his B.S., M.S. and Ph.D. degrees in Electrical Engineering from Sungkyunkwan
University, Seoul, Korea, in 1988, 1990, and 1996, respectively.
From 1989 to 1993 he was an associate researcher at Lucky GoldStar Industrial Systems.
From 1993 to 1996, he was a senior researcher at PROCOM system and lecturer at S.K.K.
University.
At present, he is a professor in the Department of Electrical Engineering at Gangneung-Wonju
National University, since 1997.
His research interests include IED, SAS, Hybrid AC-DC power grid, RES, PMU, AI application
to power grid, power grid modeling & control, and computer application in power grid.
He is a member of the KIEE, KIIEE, KIPE, and IEEE. He is president of PSPES since
2018.
Dr. Park was awarded the Paper Prize of KIEE in 2010, the Paper Prize of the KOFST
in 2017, and an Academic Prize of KIIEE in 2018.
Tel : 033-760-8786
Lab : 033-760-8796
Fax : 033-760-8781
E-mail : cwpark1@gwnu.ac.kr