์ด๊ดํธ
(Kwang-Ho Lee)
โ iD
Copyright ยฉ The Korean Institute of Electrical Engineers(KIEE)
Key words
Neural Network, Backpropagation Algorithm, Market Price, Transmission congestion, Electricity market
1. ์ ๋ก
์ง๋ 2016๋
์ธ๊ณต์ง๋ฅ ํ๋ก๊ทธ๋จ์ธ ์ํ๊ณ ์ ๋ฐ๋ ๋๊ตญ์ ์ ์ธ๊ณ๋ ๋ง์ ๊ด์ฌ๊ณผ ๋๋ผ์์ ๋ํ๋๋ค. ๊ณผํ๊ณ๋ ๊ฐ์์ ๋ถ์ผ์์ ์๋ก์ด ์์ฉ ๋๊ตฌ๋ฅผ ๊ฐ๋ฐํ๊ธฐ
์ํด ์ํ๊ณ ํ๋ก๊ทธ๋จ์ ํ์ต๊ธฐ๋ฅ์ ์ด์ ์ ๋ง์ถ์ด ์ง์ค์ ์ธ ํ๊ตฌ๋ฅผ ์์ํ์๋ค. ํนํ ์ธ๊ณต ์ ๊ฒฝํ๋ก๋ง(Artificial Neural Networks)์
์ฌ๋ฐ๊ฒฌ์ด๋ผ ํ ์ ๋๋ก ์๋กญ๊ฒ ์ฃผ๋ชฉ์ ๋ฐ์ผ๋ฉฐ ๊ฐ ๋ถ์ผ์์ ANN์ ๋ํ ์ฐ๊ตฌ์ ์์ฉ์ด ํ๋ฐํ ์งํ๋๊ณ ์๋ค. ๋ํ ์ต๊ทผ์ ํ๋์จ์ด ๊ธฐ์ ์ ๊ธ์ฑ์ฅ์
์ถ์ง๋ ฅ ์ผ์ ๋์ฑ ๋น ๋ฅธ ์๋๋ก ๋ฐ์ ํ ๊ฒ์ผ๋ก ๊ธฐ๋๋๋ค.
์ ๋ ฅ๊ณํต์์ ์ธ๊ณต์ง๋ฅ์ด ์์ฉ๋ ๋ถ์ผ๋ก๋ ์ฃผ๋ก ๊ณํต์ ์์ ์ฑ ๋ฐ ์์ ๋ ํ์ , ๊ณ ์ฅ์ง๋จ, ๋ถํ์์ธก ๋ฑ์ด ๊ผฝํ๋ค[1]. ๊ตญ๋ด์์๋ ์ฃผ๋ก ๋ถํ์์ธก ๋ถ์ผ์์ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ํ๋ฐํ ์ด๋ฃจ์ด์ก๋ค[2,3]. ํด์ธ์์๋ ๋ถํ์์ธก ๋ถ์ผ๋ ์ฌ๋ฌ ๊ฐ์ง ์ธ๊ณต์ง๋ฅ ๊ธฐ๋ฒ์ด ํ์ฉ๋์ด ์์ผ๋ฉฐ 2๊ฐ ์ด์์ ๊ธฐ๋ฒ์ ์ ๋ชฉํ๋ ์๋๋ ์ด๋ฃจ์ด์ง๊ณ ์๋ค[4,5], ๊ณ ์ฅ์ง๋จ ๋ถ์ผ์๋ ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝ๋ง์ ๋ค์ํ ๊ตฌ์กฐ๊ฐ ์ด์ฉ๋ ๋ฐ ์๋ค[6,7].
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ๊ฒฝ์ํ ์ ๋ ฅ์์ฅ์์ ๊ท ํ(Equilibrium) ์ํ๋ฅผ ๊ตฌํ๊ธฐ ์ํ ์๋จ์ผ๋ก ANN์ ํ์ฉํ๋ค. ์ ๋ ฅ์์ฅ์ ๋ค์ํ ์ฐธ์ฌ์๊ฐ ๋ชจ์ฌ ๊ฐ์์
์์ดํ ๋ชฉ์ ์ ์ถ๊ตฌํ๋ ์ ๋ต์ ์ ํ์ ํ๋ ๊ณณ์ด๋ฏ๋ก ๊ฒฝ์์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ก์์ ์์ฅ๊ฐ๊ฒฉ ๋ฑ์ ์์ธกํ๋ ๊ฒ์ ๋งค์ฐ ๋ณต์กํ๊ณ ์ด๋ ค์ด ๋ฌธ์ ์ด๋ค. ๋ฏธ์๊ฒฝ์ ํ๊ณผ ์ฐ์
์กฐ์ง๋ก
๊ด์ ์์ ์ฐธ์ฌ์๋ค์ ๋ชฉ์ ๊ณผ ์ ํ์ ๋ชจํํํ๋ ์ ๊ทผ์ด ์ฃผ๋ก ์๋๋์ด ์๋ค. ํ์ง๋ง ์ ํํ ์์-๊ณต๊ธ ๋ชจํ์ ๊ธฐ๋ฐํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์์ฅ์ ๊ท๋ชจ๋ ๋ณต์ก์ฑ์ด ์ฆ๊ฐํ ์๋ก
์ ์ฉ ๊ฐ๋ฅ์ฑ์ ๋ฎ์์ง๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝ๋ง๊ณผ ์ต์ ์ ํ์ต์ด๋ก ์ ํ์ฉ์ ์ด ๋ถ์ผ์์ ์ ์คํ ์๊ตฌ๋๊ณ ์๋ค[8,9].
์ด์ ๊ด๋ จํ์ฌ ์ ๋ ฅ์์ฅ์ ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ถ์ ํ๋ ๋
ผ๋ฌธ์ ์ฃผ๋ก ํด์ธ์์ ์ฐ๊ตฌ ๋ฐํ๋๊ณ ์๋ค[8-11]. ์ด๋ค์ ๊ธฐ๋ณธ์ ์ผ๋ก ANN์ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก ํ๋ฉด์ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ๊ตฌ์กฐ์ ํ์ต๋ฒ์์๋ ๋ค์ํ ์๋๋ฅผ ํ๊ณ ์๋ค. ์ญ์ ํ(Back Propagation) ํ์ต๋ฒ์
๋จ์ ์ ๋ณด์ํ๊ธฐ ์ํ ์๋[9], ๋ค์ค์ ์๋์ธต ๊ตฌ์กฐ ์ฌ์ฉ[8], ํ์ฑํ ํจ์์ ์จ์ด๋ธ๋ฆฟ(wavelet) ์ ์ฉ[10], ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ก์ ์ ํผ์ก(Transmission Congestion) ์์ ๋ชจ์ ๊ฐ๊ฒฉ ๊ณ์ฐ์ ์ํด Levenberg-Marquardt ์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ์ ์ด์ฉํ
LMANN ์ฌ์ฉ[11] ๋ฑ์ ๋
ผ๋ฌธ๋ค์ด ์๋ค. ํ์ง๋ง ์ด๋ฌํ ์ฐ๊ตฌ๋ ์ฃผ๋ก ๋จ์ํ ๋ฐ์ดํฐ, ์ฆ ๋ถํ๋๊ณผ ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋์์ผ๋ก ํ๋ฉด์ ์๊ณ์ด ํจ์ ๋ฑ์ผ๋ก ๊ตฌํํ๋ ๋ฐฉ์์ด๋ค. ๋ฐ๋ผ์
๊ธฐ์กด์ ๋ฏธ์๊ฒฝ์ ํ์ ์ ๊ทผ ๋ฐ ์ฐ๊ตฌ๊ฒฐ๊ณผ์๋ ๋ฌด๊ดํ๊ฒ ์ด๋ฃจ์ด์ง ๊ฒ์ด๋ค.
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์ ๋ ฅ์์ฅ์ ๊ท ํ์ ์ ๊ณ์ฐํ๋ ๊ธฐ์กด์ ์ฐ๊ตฌ๊ฒฐ๊ณผ์ ANN์ ์ฅ์ ์ ์ ๋ชฉํ๊ธฐ ์ํด ๋ ๊ฐ์ง์ ์๋๋ฅผ ํ๋ค. ์ฐ์ ์์ ๊ฒฝ์ ์์ฅ์์ ์์ํจ์์
ํ๋ผ๋ฏธํฐ ๋ณ๋์ ๋ฐ๋ฅธ ์์ฅ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ถ์ ์ ๋ค๋ฃฌ๋ค. ์์ํจ์์ ํ๋ผ๋ฏธํฐ๋ฅผ ์
๋ ฅ์ผ๋ก ํ๊ณ ์์ฅ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ถ๋ ฅ์ผ๋ก ์ ์ํจ์ผ๋ก์จ ๊ณต๊ธํจ์๋ก ์์ฉํ๋ ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ํ๊ณ๋น์ฉํจ์
๋ฑ์ ๋ณต์กํ ์ํธ๊ด๊ณ๊ฐ ์ ๊ฒฝ๋ง ์์ผ๋ก ์ค๋ฉฐ๋ค๊ฒ ๋๋ ๊ฒ์ด๋ค. ๋์งธ๋ก ๋ถ์์ ๊ฒฝ์ ์์ฅ์์ ์ก์ ์ ํผ์กํ์์ ์์ธกํ๋ ๋ฌธ์ ์ ANN์ ์ ์ฉํ๋ค. ์ก์ ์
ํผ์ก์ด ๋ฐ์ํ๋ฉด ๊ณต๊ธ ์ฐธ์ฌ์๋ค์ ์ ๋ต์ ์ ํ, ์ฆ ๊ท ํ์ํ๊ฐ ๋ณต์กํ๊ฒ ๋ํ๋๋ค. ๊ท ํ์ํ๋ฅผ ๊ตฌํ๊ธฐ ์ํด์๋ ์์ฅ์กฐ๊ฑด์ ๋ฐ๋ผ ์ก์ ์ ํผ์ก์ด ๋ฐ์ํ๋์ง์
์ฌ๋ถ๋ฅผ ์ฐ์ ํ์
ํด์ผ ํ๋๋ฐ ์ด๋ฌํ ๊ธฐ๋ฅ์ ANN์ด ์ํํ๋๋ก ์ค๊ณํ๊ณ ํ์ต์ ์๋ํ๋ค.
2. ์ ๋ ฅ์์ฅ์ ๊ท ํ๊ฐ๊ฒฉ
2.1 ์์ฅ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋์ถ
์์ ๊ฒฝ์ ํํ์ ์ ๋ ฅ์์ฅ์์ ์์ฅ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ค๋ก์ง ์์ ํน์ฑ์ ์ํด์๋ง ๊ฒฐ์ ๋๊ณ ์ด๋ ํ ํํ์ ์์ฅ์ง๋ฐฐ๋ ฅ๋ ์กด์ฌํ์ง ์๋๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ๋ชจ๋ ๊ณต๊ธ์๋ ๊ฐ๊ฒฉ์์ฉ์(price
taker)์ ๊ธฐ๋ฅ๋ง ๊ฐ๋๋ค. ์์ ๊ฒฝ์ ์์ฅ์์ 2์ธ์ ๊ณต๊ธ์๊ฐ ๊ฒฝ์ํ๋ ๊ด๊ณ๋ฅผ ๊ฐ๋จํ ๋ํ๋ด๋ฉด ๊ทธ๋ฆผ 1๊ณผ ๊ฐ๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 1. ์์ ๊ฒฝ์ ์์ฅ์ ์ฌ๋ก ๋ชจํ
Fig. 1. Diagram of Sample System
์์ํจ์์์ p๋ ์์ฅ๊ฐ๊ฒฉ์, d๋ ์ ์ฒด ๋ถํ๋์ ๋ํ๋ธ๋ค. ๊ณต๊ธํจ์๋ก๋ ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ํ๊ณ๋น์ฉํจ์๋ฅผ ์ฌ์ฉํ๊ณ ๊ทธ๋ฆผ์์ MC๋ ๊ณต๊ธํจ์๋ฅผ ์๋ฏธํ๋ฉฐ q1,
q2 ๋ ๋ฐ์ ๋ ฅ์ ๋ํ๋ธ๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์๊ธ์กฐ๊ฑด์ธ d=q1+q2๊ฐ ์ฑ๋ฆฝ๋๋ค. ๋ํ a, r์ ์์ํจ์์ ํ๋ผ๋ฏธํฐ์ด๊ณ bi, mi์ ํ๊ณ๋น์ฉ ํจ์์ ํ๋ผ๋ฏธํฐ์ด๋ค.
์ก์ ์ ํผ์ก ๋ฑ์ ์ ์ฝ์ด ์์ผ๋ฉด, ๊ท ํ์ํ์์ ํ๊ณ๋น์ฉ ๊ฐ์ ์๋ก ๊ฐ์ผ๋ฉฐ ์ด๋ ์์ฅ๊ฐ๊ฒฉ๊ณผ๋ ์ผ์นํ๋ค. ์ด๋ฌํ ๊ด๊ณ๋ฅผ ์์-๊ณต๊ธํจ์๋ฅผ ์ ์ฉํ์ฌ ์ ๋ฆฌํ๋ฉด
๋ค์๊ณผ ๊ฐ์ ์์ฅ๊ฐ๊ฒฉ์ ์์ด ๋์ถ๋๋ค.
์์ฅ๊ฐ๊ฒฉ ์์๋ ์์ํจ์์ ํ๋ผ๋ฏธํฐ๋ ๋ฌผ๋ก ๋ ๊ณต๊ธ์์ ํ๊ณ๋น์ฉ ํน์ฑ๊น์ง ํฌํจ๋์ด ์๋ค. ์์ฅ์ ์ค๊ณ์ ๋ฐ๋ผ ๋ค๋ฅด๊ฒ ์ง๋ง ์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก ๋ชจ๋ ์์ฅ ์ ๋ณด๊ฐ
์ ํํ ๊ณต๊ฐ๋๋ ๊ฒ์ ๊ธฐ๋ํ๊ธฐ ์ด๋ ต๋ค. ๊ณต๊ธ๊ฒฝ์์ ํ๋ ์
์ฅ์์ ํ๊ณ๋น์ฉ ๋ฑ์ ์ํธ๊ฐ์ ๋น๋ฐ์ ํด๋น๋๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค. ์๋ง์ ๊ฑฐ๋์ ๊ฒฐ๊ณผ๊ฐ ๋์ ๋๋ค ๋ณด๋ฉด
์ด๋ฌํ ํ๋ผ๋ฏธํฐ๋ ์์ฐ์ค๋ฝ๊ฒ ๋
ธ์ถ์ด ๋๋ค๊ณ ๋ณผ ์๋ ์์ง๋ง ๊ทธ๋ฌํ ๊ณผ์ ์ ๋ถ๋ช
ํ์ง ์๊ณ ๋ชจํธ์ฑ์ด ๋งค์ฐ ๊ฐํ๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ANN์ ์ฌ์ฉํ์ฌ ํ๊ณ๋น์ฉ์ ๋ณด
๋ฑ์ ๋ชจํธ์ฑ์ ์ ๊ฒฝ๋ง ๋ด๋ถ๋ก ํก์ํ๋๋ก ํ๋ ๊ฒ์ด๋ค.
2.2 ๋ค์ธต ์ ๊ฒฝ๋ง์ ๊ตฌ์กฐ์ ํ์ต
์ธ๊ณต์ ๊ฒฝ๋ง์ ๋ฐ์ ๊ณผ์ ์ค์์ ๋ค์ธต์ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ๊ณ ์์ ํ๊ธฐ์ ์ด๋ผ ํ ์ ์๋ค. ํ์ง๋ง ๋ด๋ฐ์ ์ฐ๊ฒฐ๊ฐ๋์ธ ๊ฐ์ค์น๋ฅผ ์ด๋ป๊ฒ ์ ํ๋๊ฐ์ ๋ฌธ์ ๊ฐ ๋ฐ์ํ๊ณ
์ด๋ฌํ ๊ณ ๋ฏผ์ ์ญ์ ํ(Backpropagation) ์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ์ด๋ผ๋ ํ์ต๋ฒ์ด ๊ฐ๋ฐ๋๋ฉด์ ํด๊ฒฐํ ์๊ฐ ์์๋ค[9].
๊ทธ๋ฆผ. 2. ๋ค์ธต ์ ๊ฒฝ๋ง์ ๊ตฌ์กฐ์ ์ ํ ๋ฐฉํฅ
Fig. 2. Structure of Multilayer Neural Network
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ๊ทธ๋ฆผ 2์ ๊ฐ์ 1๊ฐ์ ์๋์ธต(Hidden Layer)์ ์
๋ ฅ๊ณผ ์ถ๋ ฅ์ธต์ด ์๋ ๋ค์ธต ์ ๊ฒฝ๋ง์ ์ฌ์ฉํ๋ค. ์๋์ธต๊ณผ ์ถ๋ ฅ์ธต์์์ ๋ด๋ฐ์ ํ์ฑํ(Activation)
ํจ์๋ฅผ ํต๊ณผํ ๊ฐ์ ๋ฐฉ์ถํ๋ค. ํ์ฑํ ํจ์์๋ ์ฌ๋ฌ ์ข
๋ฅ๊ฐ ์์ผ๋ฉฐ ์ฃผ๋ก ์๊ทธ๋ชจ์ด๋(Sigmoid) ํจ์๊ฐ ์ฌ์ฉ๋๋ค. ํ์ง๋ง ์ฌ๊ธฐ์๋ ReLU(Rectified
Linear Unit) ํจ์๋ฅผ ์ฌ์ฉํ๋ค. ReLU ํจ์๋ ๊ทธ๋ฆผ 3์ (b)์ ๊ฐ์ด ์
๋ ฅ ๊ฐ์ด ์์์ผ ๋๋ ์์ ๊ฐ์, ์์์ผ ๋๋ ์
๋ ฅ๊ฐ x๋ฅผ ๊ทธ๋๋ก ๋ด๋ณด๋ธ๋ค. ์ฆ y=max(0, x)์ ๊ฐ์ ์๋ฏธ๋ฅผ ๊ฐ๋๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 3. ๋ํ์ ์ธ ํ์ฑํ ํจ์
Fig. 3. Activation Function (a) Sigmoid (b) ReLU
์ ๊ฒฝ๋ง์ด ๊ธฐ๋ฅ์ ๋ฐํํ๊ธฐ ์ํด์๋ ํ์ต๊ณผ์ ์ ๊ฑฐ์ณ์ผ ํ๋ค. ํ์ต์ด๋ ์ํ ๋ฐ์ดํฐ์ ์
๋ ฅ๊ณผ ์ถ๋ ฅ์ ์ํธ๊ด๊ณ๋ฅผ ๊ทธ๋ฆผ 2์์์ ๋ฐ์ดํฐ ์ ํ ๋ฐฉํฅ์ ๋ฐ๋ผ ๋ง์กฑํ๋๋ก ๊ฐ์ค์น w์ v ๊ฐ์ ์กฐ์ ํ๋ ๊ฒ์ด๋ค. ์ด ๊ณผ์ ์์ ๋ด๋ฐ์ ์ถ๋ ฅ๊ฐ๊ณผ ์ํ ๋ฐ์ดํฐ์ ์ถ๋ ฅ์ ์ฐจ์ด๊ฐ ๋ฐ์ํ๋ฉฐ
์ด๋ฌํ ์ค์ฐจ์ ๋ํ์ฌ ๋น์ฉํจ์๋ฅผ ์ ์ํ๊ณ ์ด๋ฅผ ์ต์ํํ๋ ๋ฌธ์ ๋ฅผ ์ํํ๋ค.
์ต์ํ ์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ์๋ ๊ฐ์ค์น์ ๋ํ ๋น์ฉํจ์์ ๊ฒฝ์ฌ๋(Gradient)๊ฐ ์ฌ์ฉ๋๋ฉฐ ๊ฒฝ์ฌ๋์ ์ ๋์์๋ ์ถ๋ ฅ์์์ ์ค์ฐจ๊ฐ ์ญ๋ฐฉํฅ์ผ๋ก ์ ํ๋์ด ์จ ํํ๊ฐ
๋ํ๋๋ค. ์ด๋ฌํ ์ญ์ ํ ์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ์ ์ฑ๋ฅ์ ์๋ ด์ฑ์ด ํต์ฌ ์์์ด๋ค. ์๋ ด์ฑ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ์ฌ๋ฌ ์์ธ ์ค์์ ํ์ฑํ ํจ์๊ฐ ํฌ๊ฒ ์์ฉํ๋ค. ์๊ทธ๋ชจ์ด๋
ํจ์ ๋ณด๋ค๋ ReLU ํจ์๊ฐ ์๋ ด์ฑ์ ๋ณด๋ค ํจ๊ณผ์ ์ด๋ผ๋ ๊ฒ์ด ๋ฅ๋ฌ๋(Deep Learning) ์ด๋ก ์์์ ์ค์ํ ๋ถ๋ถ์ด๋ฉฐ, 2์ฅ์ ์ฌ๋ก์์ ์๊ทธ๋ชจ์ด๋
๋์ ์ ReLU ํจ์๋ฅผ ์ฌ์ฉํ ์ด์ ์ด๋ค.
2.3 ์ํ ๋ฐ์ดํฐ์ ํ์ต
์์ ๊ฒฝ์ ๋ชจํ์ธ ๊ทธ๋ฆผ 1์ ์ฌ๋ก์ ๋ค์ ํ 1๊ณผ ๊ฐ์ ์์น๋ฅผ ์ ์ฉํ์ฌ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ํ์ตํ๋ค.
ํ 1. ์์ ๊ฒฝ์ ์ฌ๋ก์์์ ์์ฅ ๋ฐ์ดํฐ
Table 1. Data of Supply and Demand Functions
ํ๋ผ๋ฏธํฐ
|
์์ํจ์
|
ํ๊ณ๋น์ฉ(MC1)
|
ํ๊ณ๋น์ฉ(MC2)
|
a
|
r
|
b1
|
m1
|
b2
|
m2
|
๋ฐ์ดํฐ
|
100
|
0.5
|
10
|
0.25
|
5
|
0.45
|
๊ท ํ๊ฐ๊ฒฉ์ ์ ๋ํ ์(2)์ ํ 1์ ์์น๋ฅผ ์ ์ฉํ๋ฉด ์์ฅ๊ฐ๊ฒฉ์ 30.54 ๋ก ๊ณ์ฐ๋๋ฉฐ ์์ํจ์ ํ๋ผ๋ฏธํฐ(a, r) ๋ง์ ๋ณ์๋ก ๋๊ณ ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋ํ๋ด๋ฉด ๋ค์ ์(3)๊ณผ ๊ฐ๋ค.
๋ฐ์ ํ์ฌ ์
์ฅ์์ ์์ ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ํ๊ณ๋น์ฉ ํน์ฑ์ ๊ฒฝ์์๋๋ฅผ ํฌํจํ ๊ณต๊ณต์๊ฒ ๊ณต๊ฐํ๋ค๊ณ ๋ณด๊ธฐ ์ด๋ ค์ฐ๋ฏ๋ก ์(3)๊ณผ ๊ฐ์ ์์ ํํ๋ ์ค์ ๋ก๋ ์์๋ด๊ธฐ๊ฐ ์ด๋ ต๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ ํํ ์ ๋์ ์ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ํ์ต์์ผ ์(3)๊ณผ ๊ฐ์ ๊ธฐ๋ฅ์ ์ํํ๋๋ก ํ๋ ค๋ ๊ฒ์ด๋ค.
์ ๊ฒฝ๋ง ํ์ต์ ์ํ ์ํ ๋ฐ์ดํฐ๋ก a=[90, 95, 100, 105, 110], r=[0.3, 0.4, 0.5, 0.6, 0.7], ๊ฐ๊ฐ์์ 5๊ตฌ๊ฐ์ฉ์
๋ณํ์ํค๋ฉด์ ์ ์ฒด 5ร5=25 ๊ฐ์ ์ํ (์
๋ ฅ, ์ถ๋ ฅ) ๊ฐ์ ์ฌ์ฉํ๋ค. ์ถ๋ ฅ๊ฐ์ด ๊ฐ์ฅ ์์ ๊ฒฝ์ฐ๋ a=90, r=0.7 ์ผ ๋ ๊ฐ๊ฒฉ์ด 23.49์ด๊ณ ,
๊ฐ์ฅ ํฐ ๊ฒฝ์ฐ๋ a=110, r=0.3 ์ผ ๋ ๊ฐ๊ฒฉ์ด 43.72์ด๋ค. ์ ๊ฒฝ๋ง์์์ ๋ด๋ฐ ๊ฐ์๋ ์
๋ ฅ์ธต์์ 2๊ฐ (a์ r ํ๋ผ๋ฏธํฐ ์
๋ ฅ), ์๋์ธต์์
15๊ฐ, ์ถ๋ ฅ์ธต์์ 1๊ฐ์ด๋ค.
๋น์ฉํจ์์ ์ต์ํ ๊ณผ์ ์ 25๊ฐ ํ์ต ๋ฐ์ดํฐ์ ๋ํ์ฌ ์ถ๋ ฅ์ ์ค์ฐจ๊ฐ ๊ฐ์ฅ ํฐ ๊ฐ์ด ํ์ฉ๋ฒ์๋ณด๋ค ์์ ๋ ํ์ต์ ์ข
๋ฃ์์ผฐ๋ค. ์๋ ด ํ์ ํ์ต ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ
๋ค์ ์
๋ ฅํ๋ฉด ํ์ต๋ ์ถ๋ ฅ๊ฐ๊ณผ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ์ถ๋ ฅ๊ฐ์ ์ ํํ ์ผ์นํ์ง ์๊ณ ์ค์ฐจ๊ฐ ๋ฐ์ํ๋ค. ๋ณธ ์ฌ๋ก์์ ๊ฐ์ฅ ์ค์ฐจ๊ฐ ํฌ๊ฒ ๋ํ๋ ๊ฒฝ์ฐ๊ฐ a=90, r=0.6์ผ
๋ ์ค์ฐจ๋ 0.0769, ์ค์ฐจ์จ์ 1.99%๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. ์ ์ฒด ์ํ ๋ฐ์ดํฐ์ ์ ์ฉํ๋ฉด ๋ค์ ํ 2์ ๊ฐ๋ค. ์ค์ฐจ์จ์ |์ ๊ฒฝ๋ง ์ถ๋ ฅ๊ฐ-์ํ ์์ฅ๊ฐ๊ฒฉ|/์ํ์์ฅ๊ฐ๊ฒฉร100์ผ๋ก ๊ณ์ฐํ์๋ค.
ํ 2. ์ ๊ฒฝ๋ง์ ํ์ต ๋ฐ์ดํฐ ์ ์ฉ ์ค์ฐจ์จ(%)
Table 2. Error Ratio of Price Output of the ANN
a r
|
0.3
|
0.4
|
0.5
|
0.6
|
0.7
|
90
|
0.0421
|
0.0353
|
0.2873
|
1.9859
|
0.3097
|
95
|
0.0677
|
0.0569
|
0.1169
|
0.0611
|
1.6322
|
100
|
0.0904
|
0.1383
|
0.0255
|
1.8625
|
0.4034
|
105
|
0.1156
|
0.2107
|
0.1594
|
1.6646
|
0.6845
|
110
|
0.0986
|
0.2697
|
0.2790
|
1.5210
|
1.6545
|
๋ด๋ฐ ๊ฐ์ 15๊ฐ๋ ์ฌ๋ฌ ๊ฐ์ง ๊ฒฝ์ฐ๋ฅผ ์๋ํด ๋ณธ ๊ฒฐ๊ณผ ๊ฐ์ฅ ์ ์ ํ ๊ฒ์ ์ ํํ ๊ฒ์ด๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 4๋ ์๋์ธต ๋ด๋ฐ์์ ๋ณํ(12~18)์ ๋ฐ๋ฅธ ์ต๋์ค์ฐจ๋ฅผ ๋ํ๋ธ ๊ฒ์ด๋ค. ๋ด๋ฐ์ด 10๊ฐ ๋ณด๋ค ๋ง์์๋ก ์ค์ฐจ๊ฐ ๊ฐ์ํ๋ค๊ฐ 15๊ฐ๋ฅผ ์ง๋๋ฉด์ ์คํ๋ ค ์ฆ๊ฐํจ์
์ ์ ์๋ค. ์ด๋ ANN ์์์ overfitting ํ์์ ๋ณด์ด๋ ๊ฒ์ด๋ค. ๋ด๋ฐ ๊ฐ์๊ฐ ๊ณผ๋ํ๊ฒ ๋ง์์ง๋ฉด ๋ถํ์ํ ์์ฉ์ ํ๊ฒ ๋์ด ์ ํ์ฑ์ ๋จ์ดํธ๋ฆฌ๋
ํน์ฑ์ ์๋ฏธํ๋ค[10]. ์ด๋ ๋ฅ๋ฌ๋ ๋ถ์ผ์์ ์ฐ๊ตฌ๋๊ณ ์๋ ์ฃผ์ ์ด๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 4. ํ๋ ์ธต ๋ด๋ฐ ๊ฐ์์ ๋ฐ๋ฅธ ์ค์ฐจ ๋ณํ
Fig. 4. Errors and the Number of Neurons
2.4 ์ ๊ฒฝ๋ง์ ๊ฒฐ๊ณผ ๋ถ์
ํ์ต์ด ์๋ฃ๋ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ์์์ ๋ณ์๊ฐ ์
๋ ฅ๋ ๋ ์ ๋ขฐ์ฑ ๋์ ๊ฒฐ๊ณผ ๊ฐ์ ๋ณด์ฌ์ผ ํ๋ค. ์ด๋ฅผ ๊ฒ์ฆํ๊ธฐ ์ํด์ ์
๋ ฅ๋ณ์๋ฅผ ๋์๋ก ๋ฐ์์์ผ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ์ถ๋ ฅ๊ณผ
์(3)์ ์ํ ์ ํํ ๊ฐ์ ๋น๊ตํ๋ค. 10000๊ฐ์ ์
๋ ฅ ๋ณ์๋ฅผ ๋ฐ์์์ผ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ์ ์ฉํ ๊ฒฐ๊ณผ, ์ต๋์ค์ฐจ๋ ๋๋ต 0.107๋ก์ ์ํ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์
๋ ฅํ์ ๋์ธ
0.0769 ๋ณด๋ค ํฐ ๊ฐ์ด๋ค. ์ต๋ ์ค์ฐจ๊ฐ ๋ฐ์ํ ๊ตฌ๊ฐ์ ๋๋ต a=100~105 ์ฌ์ด, r=0.3~0.4 ์ฌ์ด์ ๊ฐ์ผ ๋๋ค. ์ฆ ์ํ ๋ฐ์ดํฐ๊ฐ ์กด์ฌํ์ง
์๋ ์ง์ ์์ ์ค์ฐจ๊ฐ ํฌ๊ฒ ๋ฐ์ํ๋ฉฐ ๋น์ฐํ ๊ฒ์ด๋ค. ์ด๋ฌํ ํ์์ 10000๊ฐ์ ๋๋ค ์๋ฅผ ๋ณ๊ฒฝํด๋ ๋น์ทํ๊ฒ ์ ์ง๋๋ค.
์ํ ๋ฐ์ดํฐ์ ๊ตฌ๊ฐ์ ์ข ๋ ์กฐ๋ฐํ๊ฒ ๋๋์ด ์ํ ์๋ฅผ ๋๋ ค๋ณธ๋ค. ์ํ์ 5๊ตฌ๊ฐ์์ 9๊ตฌ๊ฐ์ผ๋ก ๋๋ ค์ a=[90, 92.5, 95, 97.5, 100,
102.5, 105, 107.5, 110], r=[0.3, 0.35, 0.4, 0.45, 0.5, 0.55, 0.6, 0.65, 0.7]๋ก ์ ์ํ๊ณ
9ร9=81 ๊ฐ์ ์ํ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ๋์์ผ๋ก ์ ๊ฒฝ๋ง ํ์ต์ ๋ค์ ์๋ํ๋ค. ์๋์ธต์์์ ๋ด๋ฐ ๊ฐ์๋ 15๊ฐ๋ก ์ ์งํ๋ค.
ํ์ต์ด ์๋ฃ๋ ์ ๊ฒฝ๋ง์ 81๊ฐ์ ์ํ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์
๋ ฅํ์ฌ ์ค์ฐจ๋ฅผ ๊ณ์ฐํ๋ ์ต๋ ์ค์ฐจ๊ฐ ์ฝ 0.042 ์ ๋๋ก 25๊ฐ ์ํ์ผ ๋์ 0.0769 ๋ณด๋ค ํฌ๊ฒ
๊ฐ์ํ์๋ค. ๋ํ ๋์๋ก ๋ฐ์์ํจ ์์์ 10000๊ฐ ๋ฐ์ดํฐ์ ๋ํด ์ค์ฐจ๋ฅผ ๊ณ์ฐํ๋ ์ต๋์ค์ฐจ๊ฐ ๋๋ต 0.076 ๋ก์ 25๊ฐ ์ํ์ผ ๋์ 0.107
๋ณด๋ค ํฌ๊ฒ ๊ฐ์ํ์๊ณ ์ต๋์ค์ฐจ๊ฐ ๋ฐ์ํ ๊ตฌ๊ฐ์ ๋๋ต a=109.4, r=0.377 ๋ก์ ์ํ ๊ตฌ๊ฐ์ ๋นํ ํน์ ๊ฐ์ฅ์๋ฆฌ์์ ๋ฐ์ํ์๋ค.
3. ์ก์ ์ ํผ์ก์์ ๊ท ํ์ํ
3.1 ์ฟ ๋ฅด๋
ธ(Cournot) ๋ชจํ์ ๊ท ํ์ํ๋ด์ฉ
์ ๋ ฅ์์ฅ์ ์ด๋ ํ ํํ๋ก๋ ์์ฅ์ง๋ฐฐ๋ ฅ(market power)์ด ๋ฐ์ํ๋ฉด ๋ถ์์ ํ ๊ฒฝ์ ํํ๊ฐ ๋๋ค. ์ด๋ ์ฐธ์ฌ์์ ์ ๋ต์ ์ ํ์ ์ ๋ฐ์ํค๊ณ ์์ฅ์
์ ๋ ฅ๊ณต๊ธ์์ ์ ๋ต์ ์ ํ์ ์ํฅ์ ๋ฐ๊ฒ ๋๋ค. ์ด๋ฌํ ์ํฉ์ ๋ถ์ํ๋ ๊ธฐ๋ฒ์ผ๋ก ์ฟ ๋ฅด๋
ธ(Cournot) ๋ชจํ์ด ์ฃผ๋ก ์ฌ์ฉ๋๋ค. ์ฟ ๋ฅด๋
ธ ๋ชจํ์์๋ ๋ฐ์ ๋์
์ ๋ต๋ณ์๋ก ๋๊ณ ์์ฅ์ ๋ฏธ์น๋ ์ํฅ์ ๋ถ์ํ๋ค. ๊ณต๊ธ์๋ ์์ ์ด ์ ํํ ๋ฐ์ ๋์ ๋ฐ๋ผ ์์ฅ๊ฐ๊ฒฉ์ด ๋ฌ๋ผ์ง๊ณ ์์ ์ ์ด๋๋ ๋ฌ๋ผ์ง๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๋งค์ฐ ์ ๋ต์ ์ธ
๊ณ ๋ ค๋ฅผ ํ๊ฒ ๋๋ค. ์ด๋ฅผ ๋์ฑ ๋ณต์กํ๊ฒ ๋ง๋๋ ์์ธ์ ๊ฒฝ์์์ ์ ํ ๋ํ ์์ฅ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๊ฒฐ๊ตญ ์์ ์ ์ ํ์๋ ๊น์ ์ฐ๊ด์ฑ์ ๊ฐ๋๋ค๋
์ ์ด๋ค[12].
๊ทธ๋ฆผ. 5. 3๋ชจ์ ์ฌ๋ก๊ณํต
Fig. 5. Sample System of 3 buses
ํ 3. ์์ฅ๊ด๋ จ ๋ฐ์ดํฐ
Table 3. Market Data of supply and demand functions
|
๋ชจ์ 1
|
๋ชจ์ 2
|
๋ชจ์ 3
|
ํ๊ณ์ฐ๋ฃ๋น ํจ์(q)
|
10+0.2 q1
|
20+0.4 q2
|
-
|
์์ํจ์(d)
|
70-1.0 d1
|
100-0.5 d3
|
80-0.8 d2
|
์ฟ ๋ฅด๋
ธ ๋ชจํ์์ ๋ฐ์ ๋ ฅ ์ ํ์ ๊ท ํ์ํ ๊ณ์ฐ์ ๋ณด์ด๊ธฐ ์ํด ๊ทธ๋ฆผ 5์ ๊ฐ์ ๊ฐ๋จํ ๊ณํต์ํฉ์ ๊ฐ์ ํ๊ณ ํ 3์ ์์-๊ณต๊ธํจ์๋ฅผ ์ ์ฉํ๋ค. ํผ์กํ์์ ๋ค๋ฃจ๊ธฐ ์ํด ์์ํจ์๋ฅผ 3๊ฐ์ ์ง์ญ์ ๋ถ์ฐ์์ผฐ๊ณ ๋ฐ์ ๊ณต๊ธ์๋ 2์ธ์ด๋ค.
๊ณต๊ธ์๊ฐ ์ฐ๋ฃ๋น์ฉ์ ์ฌ์ฉํ์ฌ ์ ๋ ฅ๊ณต๊ธ์ ํ๊ณ ๋๊ฐ๋ก ๋ฐ๋ ์๊ธ(ํธ์์ ์์ฅ๊ฐ๊ฒฉ์ด๋ผ ํจ)์ ์๋ฉด ๊ณต๊ธ์์ ์ด๋์ด ๊ณ์ฐ๋๋ค. ๊ณต๊ธ์๋ ์ด๋ฌํ ์ด๋์ ๊ทน๋ํํ๋ ค
ํ ๊ฒ์ด๊ณ ์ด๋ฅผ ์์ผ๋ก ๋ํ๋ด๋ฉด ์(4)์ ๊ฐ๋ค.
์(4)๋ ์ ๋ ฅ์ ๊ณต์ ๋ฐ๋ฅธ ํ๋งค๊ธ์ก์์ ์ฐ๋ฃ๋น์ฉ์ ์ฐจ๊ฐํ์ฌ ๊ณ์ฐ๋ ๊ฒ์ด๋ฉฐ, q๋ ๋ฐ์ ๋ ฅ, b์ m์ ํ๊ณ๋น์ฉํจ์์ ํ๋ผ๋ฏธํฐ์ด๋ค. ์์ฅ๊ฐ๊ฒฉ p๋ ๊ทธ ์ง์ญ์
์์ํจ์ ์(5)๋ก ๋ํ๋ธ๋ค. ๊ณต๊ธ์๋ ์ ๋ต ๋ณ์ q์ ๋ฐ๋ฅธ ์ด๋ ๊ทน๋์ ์ ์ฐพ๊ฒ ๋๊ณ ์ด๋ ๋ค์ ์(6)์ผ๋ก ๋ํ๋๋ค.
๋ ๊ณต๊ธ์๊ฐ ์์ ์ด ๊ฒฐ์ ํ ์ ํ์ ๋ฐ๊ฟ ์ ์ธ์ด ์กด์ฌํ์ง ์๋ ์ํฉ์ ๋ด์ฌ๊ท ํ(Nash Equilibrium)์ด๋ผ ํ๋ค[13]. ๊ท ํ์ํ์์๋ G1, G2๊ฐ ๋ชจ๋ ์(6)์ ๋ง์กฑํด์ผ ํ๊ณ 3๊ฐ์ ์์ํจ์ ์๊ณผ ์๊ธ์กฐ๊ฑด์ธ ฮฃdi=ฮฃqi ์ 1๊ฐ๋ ํฌํจํ๋ฉด ์ ์ฒด 6๊ฐ์ ์ต์ ์กฐ๊ฑด์์ด ์กด์ฌํ๊ณ ์ด๋ฅผ ๊ณ์ฐํ๋ฉด ๊ท ํ์ํ๋ฅผ ์ป๊ฒ
๋๋ค. ์ฃผ์ด์ง ํ 3์ ํ๋ผ๋ฏธํฐ๋ฅผ ์ ์ฉํ๋ฉด ๋ค์ ํ 4์ ๊ฐ์ ๊ท ํ์ํ๊ฐ ๊ตฌํด์ง๋ค.
ํ 4. ์ฟ ๋ฅด๋
ธ ๋ด์ฌ๊ท ํ ๊ณ์ฐ๊ฒฐ๊ณผ
Table 4. Results of Cournot Nash Equilibrium
๊ท ํ์ํ
|
๋ชจ์ 1
|
๋ชจ์ 2
|
๋ชจ์ 3
|
๋ฐ์ ๋ ฅ(q)
|
97.09
|
50.76
|
-
|
๋ถํ์์(d)
|
17.74
|
95.47
|
34.67
|
์์ฅ๊ฐ๊ฒฉ
|
52.26
|
ํ์์ ์ ์ ์๋ฏ์ด ์ ๋ชจ์ ์์์ ๊ฐ๊ฒฉ์ ๋์ผํ๋ค. ์ด๋ ์ก์ ์ ํผ์ก์ด ๋ฐ์ํ์ง ์์ ๊ฒฝ์ฐ์ ํด๋น๋๋ค. ์ก์ ์ 3๊ฐ์ ์ ๋ก์ ์๋ฅผ ๋ชจ๋ ๊ฐ๋ค ํ๊ณ
๋ชจ์ 1->๋ชจ์ 2 ์ฌ์ด์ ์ก์ ์ (T12) ์กฐ๋ฅ๋ฅผ ๊ณ์ฐํ๋ฉด 41.36์ด ๋์จ๋ค. ์ก์ ์ T12 ์ ํ๊ณ์ฉ๋์ด 41.36๋ณด๋ค ํฌ๋ค๋ฉด ํ 4์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ ๋ด์ฌ๊ท ํ์ ํด๋น๋๋ค. ํ์ง๋ง ์ ๋ก์กฐ๋ฅ๊ฐ ํ๊ณ์ฉ๋์ ์ด๊ณผํ๋ค๋ฉด ๊ท ํ์ํ๊ฐ ๋ ์ ์๋ค.
3.2 ํผ์กํ์์ ๋ฐ์ํ ๋ด์ฌ๊ท ํ
์ ๋ ฅ๊ณํต์์์ ๋ชจ๋ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ์ ์ฝ์ ํญ์ ๋ง์กฑ๋์ด์ผ ํ๋ค. ์ต์ ํ ๊ณ์ฐ ๊ฒฐ๊ณผ, ๋ถ๋ฑ์ ์ ์ฝ์กฐ๊ฑด์ด ํ์ฑํ ๋์ง ์์ผ๋ฉด ๋ถ๋ฑ์ ์กฐ๊ฑด์ ์๋ ๊ฒ๊ณผ ๋ง์ฐฌ๊ฐ์ง์ด๋ค.
์ฆ ํ 4์์์ ์ํฉ์ด ๋๋ ๊ฒ์ด๋ค. ๋ง์ฝ ์ก์ ์ T12์ ํ๊ณ์ฉ๋์ด 41.36๋ณด๋ค ์์ 35๋ผ๋ฉด ์ก์ ์ ์ ์ฝ์กฐ๊ฑด์ด ํ์ฑํ๊ฐ ๋๊ณ ํผ์กํ์์ด ๋ํ๋๋ฉฐ ์ฐธ์ฌ์
๊ฐ์ ๊ฒ์ด๋ฐ(Gaming) ํ์์ด ๊ฐํ๊ฒ ๋ํ๋๋ค. ์ด๋์ ๋ด์ฌ๊ท ํ ๊ณ์ฐ์ ๊ฐ๋จํ์ง ์๋ค.
์ฐธ์ฌ์์ ์ ํ์ด ํ๋์ ๊ฐ์ผ๋ก ์๋ ดํ๋ ๊ฒฝ์ฐ๋ฅผ ๋จ์์ ๋ต(Pure Strategy) ๊ท ํ์ด๋ผ ํ๊ณ , 2๊ฐ ์ด์์ ๊ฐ์ ํ๋ฅ ์ ์ผ๋ก ์ ํํ๋ ๊ฒฝ์ฐ๋ฅผ ๋ณตํฉ์ ๋ต(Mixed
Strategy) ๊ท ํ์ด๋ผ ํ๋ค[13]. ์ก์ ์ ํผ์กํ์์ด ๋ํ๋๋ ๊ฒฝ์ฐ๋ ์ฌ๊ธฐ์ ํด๋น๋๋ค. ๋ณตํฉ์ ๋ต ๋ด์ฌ๊ท ํ์ด ๊ณ์ฐ๋๋ ์๋ฆฌ์ ๊ณผ์ ์ ๋ํด์๋ ๋
ผ๋ฌธ [14]์ ์๊ฐ๋์ด ์๋ค.
๋ณตํฉ์ ๋ต ๋ด์ฌ๊ท ํ์ ๊ณ์ฐ๊ฒฐ๊ณผ๋ ํ 5์ ๊ฐ๋ค[12]. ๊ณ์ฐ๋ ๊ท ํ์ํ์ ๋ฐ๋ฅด๋ฉด ํผ์ก์ ๋ก์ ์์ ๋จ์ ์์นํ G2๊ฐ 2๊ฐ์ ๊ฐ์ ์ ๋ต์ ์ผ๋ก ์ ํํ๋ฉฐ, ์ก์ ๋จ์ G1์ ํ๋์ ์ ๋ต์ ๊ณ ์ํ๋ค. ๋ํ G2๊ฐ
q2=55.13์ ์ ํํ ๋๋ ํผ์กํ์์ด ๋ํ๋์ง ์์ผ๋ฉฐ, q2=45.23์ ์ ํํ ๋๋ ํผ์กํ์์ด ๋ฐ์ํ๊ฒ ๋๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๋๊ฐ์ง ์ ๋ต์ ์ ํ์ด ๊ฐ๊ฐ
ํ๋ฅ 77.8%์ 22.2% ๋ก ๋ํ๋ ๋ ๊ท ํ์ํ๊ฐ ๋๋ค. ์ด์ ๊ฐ์ด ํผ์ก๊ณผ ๋นํผ์ก ์ํฉ๋ ๊ตฌ๋ถํด์ผ ํ๊ณ ํ๋ฅ ๊ฐ๊น์ง ํฌํจ๋๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๊ทธ ๊ณ์ฐ์ ๋งค์ฐ
๋ณต์กํ๋ค.
ํ 5. ๋ณตํฉ์ ๋ต ๋ด์ฌ๊ท ํ (T12=35์ผ ๋)
Table 5. Mixed Strategy Nash Equilibrium w/ T12=35
|
q1
|
q2
|
d1
|
d2
|
d3
|
๋นํผ์ก
|
81
|
55.13(0.778)
|
14.97
|
89.95
|
31.26
|
ํผ์ก
|
45.23(0.222)
|
14.17
|
83.4
|
28.67
|
๋ถํ์์๊ฐ ๋ณํ๋ฉด ๊ท ํ์ํ๋ ๋ฌ๋ผ์ง๋ค. ๋ถํ์์๊ฐ ์ ์ด์ง๋ฉด ์ก์ ์ ์กฐ๋ฅ๋ ์ค์ด๋ค๊ณ ๊ท ํ์ํ๋ ๋จ์์ ๋ต๋ง์ด ๋ํ๋๊ฒ ๋๋ค. ๋ฐ๋ฉด ๋ถํ์์๊ฐ ์ฆ๊ฐํ๋ฉด
๊ท ํ์ํ์ ๋ณตํฉ์ ๋ต์ด ํฌํจ๋ ํ๋ฅ ์ด ์ปค์ง๋ค. ํ์ง๋ง ๋ถํ์์๋ ์ง์ญ์ ๋ฐ๋ผ ์๋ก ๋ค๋ฅด๊ฒ ๋ณํ๋ฏ๋ก ๊ท ํ์ํ์์ ํผ์กํ์์ด ๋ํ๋ ์ง ์๋์ง๋ ๊ฐ๋จํ ์
์ ์๋ ๊ฒ์ด ์๋๋ค.
์ด๋ฌํ ์๊ด๊ด๊ณ๋ฅผ ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝํ๋ก๋ง์ ํ์ต์ํค๋ ๊ฒ์ด ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์ ๋ ๋ฒ์งธ ์์ฉ ๋์์ด๋ค.
3.3 ๊ท ํ์ํ์ ๊ตฐ์งํ(Clustering) ๋ฌธ์ ์ ์ ์ฉ
์์ ํ 3 ๊ณํต์ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก ๋ถํ์์๋ฅผ ๋ณํ์ํค๋ฉด ํ 5์ ์ํ๋ ๋ ์ด์ ๋ด์ฌ๊ท ํ์ด ์๋๋ฏ๋ก ์๋ก์ด ๊ท ํ์ํ๋ฅผ ๊ณ์ฐํด์ผ ํ๋ค. ๋ง์ฝ ์๋ก์ด ๊ท ํ์ํ๊ฐ ํผ์กํ์์ ํฌํจํ๊ณ ์๋์ง ์๋์ง๋ฅผ ๋ฏธ๋ฆฌ ์๋ค๋ฉด ๊ท ํ์ํ
๊ณ์ฐ์ ํจ์ฌ ์์ํด์ง๋ค.
๋ณ๋ํ๋ ๋ถํ์์๋ฅผ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ์
๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ๋ก ์ ํ๊ณ ์ ๋ก์กฐ๋ฅ์ ํ๊ณ์ฉ๋์ ํฌ๊ธฐ๋ฅผ ๋น๊ตํ ๊ฐ์ ์ถ๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ๋ก ์ ์ํ์ฌ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ํ์ต์ํจ๋ค. ๋ฌธ์ ๋ฅผ ๊ฐ๋ช
ํ๊ฒ
ํ๊ธฐ ์ํด์ ๋ถํ์ ๋ณํ๋ 1๋ฒ, 2๋ฒ ๋ชจ์ ์์๋ง ๊ฐ์ ํ๋ค. ๊ฐ๊ฐ ํ๋ผ๋ฏธํฐ 2๊ฐ์ฉ ์์ผ๋ฏ๋ก 4๊ฐ์ ์
๋ ฅ ๋ด๋ฐ์ด ์๊ฒ ๋๊ณ , ์ํ ๊ฐ์ ์์ํจ์์ ๋ณํ๊ฐ์ผ๋ก
๋๊ณ , ๊ฐ๊ฐ์ ์ํ ์
๋ ฅ๊ฐ์ ๋ํด์ ์ถ๋ ฅ์ ํผ์กํ์์ ๋ฐ์์ฌ๋ถ๋ก ๋ํ๋ธ๋ค. ์ฆ ๋ถ๋ฑ์ ์ ์ฝ์กฐ๊ฑด์ ๋ฐฐ์ ํ๊ณ ๊ท ํ์ํ๋ฅผ ๊ณ์ฐํ ํ 1-2๋ฒ ์ ๋ก์ ์กฐ๋ฅ๋ฅผ
๊ณ์ฐํ์ฌ ํ๊ณ์ฉ๋(=35) ๋ณด๋ค ํฌ๋ฉด โ1โ์ ๊ฐ์, ์์ผ๋ฉด โ0โ์ ๊ฐ์ ์ถ๋ ฅ์ผ๋ก ์ ์ํ๋ค.
๋ด๋ฐ ๊ฐ์๋ ์
๋ ฅ์ธต 4๊ฐ, ์ถ๋ ฅ์ธต 1๊ฐ, ์๋์ธต 20๊ฐ๋ก ๋๋ค. ํ์ฑํ ํจ์๋ ์๋์ธต์์๋ ReLU, ์ถ๋ ฅ์ธต์์๋ ์๊ทธ๋ชจ์ด๋ ํจ์๋ฅผ ์ฌ์ฉํ๋ค. ์ถ๋ ฅ๊ฐ์ด
1/0 ์ธ ํด๋ฌ์คํฐ๋ง ๋ฌธ์ ์ด๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ReLU ๋ณด๋ค๋ ์๊ทธ๋ชจ์ด๋๊ฐ ์ ๋นํ๋ค. ์
๋ ฅ์ ์ํ์ a1=65~80, a2=95~105, r1=0.7~1.5,
r2= 0.57~0.63 ๋ฒ์๋ฅผ ๊ฐ๊ฐ 9๋ฑ๋ถํ๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ํ์ ๋ฐ์ดํฐ์ ๊ฐ์๋ 9ร9ร9ร9= 6561 ๊ฐ๋ค. ์
๋ ฅ๋ณ์๊ฐ 4๊ฐ์ด๋ฏ๋ก ์ํ์ ๋ํ
์ถ๋ ฅ๊ฐ์ ๊ทธ๋ฆผ์ผ๋ก ๋ํ๋ด๋ ค๋ฉด 5์ฐจ์ ํํ๋ฒ์ด ์์ด์ผ ํ๋ค. ์
๋ ฅ ํ๋ผ๋ฏธํฐ a1=70.625, a2=100๋ฅผ ๊ณ ์ ํ ์ํ์์ (r1, r2) ํ๋ฉด์
์ถ๋ ฅ๊ฐ์ ๋ํ๋ด๋ฉด ๋ค์ ๊ทธ๋ฆผ 6๊ณผ ๊ฐ๋ค. ์์ ์์ผ๋ก ํ์๋ ๋ถ๋ถ์ด ์ํ ์ถ๋ ฅ๊ฐ์ด๋ค. ๋๋ต ๋๊ฐ์ ์ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก ํ์ชฝ์ด 1, ๋๋จธ์ง๊ฐ 0 ์์ ์ ์ ์๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 6. ์ํ ๋ฐ์ดํฐ์ ์ถ๋ ฅ๊ฐ(์ผ๋ถ)๊ณผ ํ์ต ์ค์ฐจ
Fig. 6. Sample output data and Error of NN
3.4 ํ์ต๊ฒฐ๊ณผ์ ๋ถ์
ํ์ต์ ๋ง์น ์ ๊ฒฝ๋ง์ด ํผ์ก์ ๋ฐ์ ์ฌ๋ถ๋ฅผ ์ด์ง(binary) ๊ฐ์ผ๋ก ๋ํ๋ด๋ฉด ์ข๊ฒ ์ง๋ง ์ถ๋ ฅ์ ํ์ฑํ ํจ์๊ฐ ์๊ทธ๋ชจ์ด๋์ด๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ด์ง๊ฐ์ผ๋ก๋ง ๋ํ๋์ง
์๊ณ 0~1 ์ฌ์ด์ ๊ฐ์ด ๋๋ค. ์ด๋ฌํ ์ค๊ฐ๊ฐ์ ์ด์ง๊ฐ์ผ๋ก ๊ทผ์ฌํํ๊ธฐ ์ํ ๊ธฐ์ค์น, ์ฆ ํ์ฉ๋ฒ์(ฮต)๊ฐ ์์ด์ผ ํ๋ค. ฮต=0.3 ์ด๋ฉด ์๊ทธ๋ชจ์ด๋๋ฅผ
ํต๊ณผํ ๊ฐ์ด 0.7 ์ด์์ผ ๋ โ1โ๋ก ๊ฐ์ฃผํ๊ณ 0.3 ์ดํ ์ผ๋๋ โ0โ์ผ๋ก ๊ฐ์ฃผํ๊ณ ์ค๊ฐ๊ฐ์ด๋ฉด ํ์ ๋ถ๊ฐ๋ก ์ฒ๋ฆฌํ๋ค.
์์ ๊ทธ๋ฆผ 6์์ โรโ๋ก ํ์๋ ๋ถ๋ถ์ ์ํ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์
๋ ฅํด์ ๊ณ์ฐ๋ ์๊ทธ๋ชจ์ด๋ ์ถ๋ ฅ๊ฐ(๊ทผ์ฌ๊ฐ)์์ ์ํ์ ์ถ๋ ฅ๊ฐ(์ ๋ต)์ ๋บ ์ค์ฐจ๋ฅผ ๋ํ๋ธ ๊ฒ์ด๋ค. ๋๋ถ๋ถ์
์์ ๊ฐ๊น์ด ๊ฐ์ ๋ณด์ด์ง๋ง 3๊ตฐ๋ฐ(๊ตต์ ์ ์ ์ผ๋ก ์ฒ๋ฆฌํ ๊ณณ)์์ ๋์ ๋๋ ์ค์ฐจ๊ฐ ๋ณด์ธ๋ค. ์ด์ค 2๊ฐ๋ 0.3 ์ดํ์ด๊ณ 1๊ฐ๋ 0.44 ์ ๋ ์ด๋ค.
๋ฐ๋ผ์ 0.44 ์ค์ฐจ์ ํ ์ํ์ ๋ํด์๋ ํ์ตํ ์ดํ์๋ ์ ๊ฒฝ๋ง์ด ํผ์ก ํ๋ณ์ ์คํจํ๋ค๊ณ ๋ณผ ์ ์๋ค.
ํ 6. ์ ๊ฒฝ๋ง์ ํ์ต์ ๊ฒ์ฆ
Table 6. Verification of Trained NN
์
๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ (๊ฐ์)
|
์ฑ๊ณตํ์(ํ๋ฅ )
|
ํ์ ๋ถ๊ฐ
|
์คํจํ์(ํ๋ฅ )
|
์ํ ๋ฐ์ดํฐ
6561๊ฐ
|
ฮต=0.1
|
6490 (98.92%)
|
43 (0.66%)
|
28 (0.43%)
|
ฮต=0.3
|
6520 (99.38%)
|
9 (0.14%)
|
32 (0.49%)
|
๋๋ค ๋ฐ์ดํฐ
10000 ๊ฐ
|
ฮต=0.1
|
9884 (98.84%)
|
73 (0.73%)
|
43 (0.43%)
|
ฮต=0.3
|
9925 (99.25%)
|
23 (0.23%)
|
52 (0.52%)
|
์ํ ๋ฐ์ดํฐ 6561๊ฐ ์ ์ฒด๋ฅผ ํ์ต์ด ๋๋ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ์
๋ ฅํ์ ๋ ํ์ ์ ์ฑ๊ณต/์คํจ ์ฌ๋ถ๋ฅผ ๋ถ์ํ๋ฉด ํ 6๊ณผ ๊ฐ๋ค. ฮต=0.3 ์ธ ๊ฒฝ์ฐ ์ฑ๊ณต ํ๋ฅ ์ 99.38%, ์คํจ ํ๋ฅ ์ 0.49%์ด๊ณ , ํ์ฉ๋ฒ์๋ฅผ ฮต=0.1๋ก ๋ฎ์ถฐ ํ์ ์ ์ข ๋ ๊น๋ค๋กญ๊ฒ ํ ๊ฒฝ์ฐ๋
์ฑ๊ณต ํ๋ฅ ์ด 98.92%๋ก ๋ฏธ์ธํ๊ฒ ๋ฎ์์ง๋ค. ์คํจํ ํ๋ฅ ๋ ์ฝ๊ฐ ๋ฎ์์ง๋ค. ๋์๋ก 10000๊ฐ์ ์
๋ ฅ์ ๋ฐ์์์ผ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ์ถ๋ ฅ๊ณผ ์ฐธ๊ฐ๊ณผ์ ์ค์ฐจ๋ฅผ
๊ณ์ฐํ ๊ฒ๋ ๊ฐ์ด ๋น๊ตํ๋ค. ๋๋ค ๋ฐ์ดํฐ์ ์
๋ ฅ์ด ์ํ ๋ฐ์ดํฐ์ ๋นํด ๋ฏธ์ธํ๊ฒ ์ฑ๊ณต ํ๋ฅ ์ด ๋ฎ์์ ์ ์ ์๊ณ ํ์ฉ๋ฒ์๋ ๋ฏธ์ธํ๊ฒ ์ํฅ์ ์ฃผ์ง๋ง ์ ์ฒด์ ์ผ๋ก
ํ์ ์ฑ๊ณต๋ฅ ์ด 99% ๋ด์ธ๋ก ๋งค์ฐ ๋๊ฒ ๋ํ๋๋ค.
์ ๋ ฅ์์ฅ์ ๊ท๋ชจ๊ฐ ์ฆ๊ฐํ๊ณ , ์ก์ ๋ง ๊ตฌ์กฐ๊ฐ ๋ณต์กํด์ง๋ฉด ์ ๊ฒฝ๋ง์์ ์๋์ธต์ ๊ฐ์๋ ๋๋ ค์ผ ํ๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ฉด ํ์ต์ ์๋ ด์ฑ์ด ๋๋น ์ ธ ๋ฅ(Deep) ๋ฌ๋ ์ด๋ก ์
์ข๋ ํญ๋๊ฒ ์ฌ์ฉํด์ผ ํ ๊ฒ์ด๋ค.
4. ๊ฒฐ ๋ก
์ ๋ ฅ์์ฅ์ ํด์ํ๋ ๋ฐ์๋ ์์ํจ์ ๋ฟ ์๋๋ผ ๊ณต๊ธ ๊ฒฝ์์๋ค์ ์ ๋ณด๋ฅผ ํฌํจํด์ ๋ง์ ์ ๋ณด์ ์ ๋ต๋ถ์์ด ํ์ํ๋ค. ๊ฐ๋จํ ๊ฒฝ์ ํ์ ๋ชจํ์ ๋ฒ์ด๋ ์ค์ง์
์์ฉ ์ฐจ์์ ์์ฅํด์์ ์ํด์๋ ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝ๋ง๊ณผ ๊ฐ์ ๋ถ์กฑํ ์ ๋ณด๋ฅผ ํ์ต์ ๊ธฐ๋ฅ์ผ๋ก ๋์ฒดํ๋ ๋ฐฉ๋ฒ์ด ํจ๊ณผ์ ์ด๋ค. ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝ๋ง์ ์ด์ฉํ์ฌ ๋ฐ์ ๊ธฐ์
ํ๊ณ๋น์ฉ ์ ๋ณด ์์ด๋ ์์ฅ๊ฐ๊ฒฉ์ ๊ณ์ฐํ๋ ์ ๊ฒฝ๋ง, ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ก์ ์ ํผ์ก์ด ๋ฐ์ํ ์ง์ ์ฌ๋ถ๋ฅผ ํ์ ํ๋ ์ ๊ฒฝ๋ง, ๋ ๊ฐ์ง์ ์๋๋ฅผ ํ์๋ค.
์ ๊ฒฝ๋ง์ ์๋์ธต 1๊ฐ, ํ์ต์ ์ญ์ ํ ์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ์ ์ฌ์ฉํ์๋ค. ๋ด๋ฐ์ ๊ฐ์์ ํ์ต ๋ฐ์ดํฐ์ ๊ฐ์์ ๋ฐ๋ฅธ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ํน์ฑ๋ ์ดํด๋ณด์๋ค. ๋ฅ๋ฌ๋์ ์์๋
์ผ๋ถ ์ ์ฉํด ๋ณด์์ง๋ง ๊ณํต๊ณผ ์์ฅ์ด ๋ณต์กํด์ง์๋ก ์ ๊ฒฝ๋ง์ ๊ตฌ์กฐ๋ ์ข๋ ๊น์ด์ง ๊ฒ์ด๊ณ ๋ฅ๋ฌ๋์ ๋ํ ์ข ๋ ํญ๋์ ์ ์ฉ์ด ํ์ํด์ง๋ค.
ํ์ต๋ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ๋ํด ์ ํ์ฑ์ ๊ฒ์ฆํ ๊ฒฐ๊ณผ ๋์ฒด๋ก ๋ง์กฑํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ์ป์๋ค. ํ์ง๋ง ์ ๊ฒฝ๋ง ํ์ต์ ์ฑ๋ฅ์ ์ํ ๋ฐ์ดํฐ์ ๊ฐ์, ๋น์ฉํจ์์ ๋ํ ์ต์ ํ
๊ธฐ๋ฒ, ์
์ถ๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ์ ์ ํ ๋ฑ ์ฌ๋ฌ ๊ฐ์ง ์์์ ์ํฅ์ ๋ฐ๋๋ค. ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ๊ท ํ์ํ ๊ณ์ฐ์ ํ์ํ ์ ๋จ๊ณ์ ์ ๋ณด๋ฅผ ๊ตฌํ๋ ๊ฒ์ด๋ฏ๋ก ๊ท ํ์ํ๋ฅผ ์ง์
๊ตฌํ๊ธฐ ์ํ ์ง์์ ์ธ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ํ์ํ๋ค.
References
Y. U. Kim, 2019, Artificial Intelligence and Power Systems, KIEE, Vol. 68, No. 7,
pp. 24-30
H. M. Jeong, K. H. Kim, J. H. Park, February 2019, Error Correction Algorithm based
Radial Basis Function Network for Daily Peak Electric Load Forecasting, Transactions
of KIEE, Vol. 68, No. 2, pp. 221-227
Y. K. Bang, J. H. Kim, C. H. Lee, January 2018, Daily Peak Electric Load Forecasting
Using Neural Network and Fuzzy System, Transactions of KIEE, Vol. 67, No. 1, pp. 96-102
C. Guan, P. B. Luh, L. D. Michel, Y. Wang, P. B. Friedland, February 2013, Very Short-Term
Load Forecasting: Wavelet Neural Networks With Data Pre-Filtering, IEEE Trans. Power
Syst., Vol. 28, No. 1, pp. 30-41
S. Li, P. Wang, L. Goel, May 2016, A Novel Wavelet-Based Ensemble Method for Short-Term
Load Forecasting with Hybrid Neural Networks and Feature Selection, IEEE Trans. Power
Syst., Vol. 31, No. 3, pp. 1788-1798
K. Meng, Z. Y. Dong, D. H. Wang, K. P. Wong, August 2010, A Self-Adaptive RBF Neural
Network Classifier for Transformer Fault Analysis, IEEE Trans. Power Syst., Vol. 25,
No. 3, pp. 1350-1360
K. H. Kim, H. S. Lee, H. M. Jeong, H. S. Kim, J. H. Park, 2017, A Study on Fault Diagnosis
of Boiler Tube Leakage based on Neural Network using Data Mining Technique in the
Thermal Power Plant, Transactions of KIEE, Vol. 66, No. 10, pp. 1445-1453
L. Wang, Z. Zhang, J. Chen, July 2017, Short-Term Electricity Price Forecasting With
Stacked Denoising Autoencoders, IEEE Trans. Power Syst., Vol. 32, No. 4, pp. 2673-2681
X. Chen, Z. Y. Dong, Ke Meng, Xu Yan, K. P. Wong, H. W. Ngan, November 2012, Electricity
Price Forecasting With Extreme Learning Machine and Bootstrapping, IEEE Trans. Power
Syst., Vol. 27, No. 4, pp. 2055-2062
N. M. Pindoriya, S. N. Singh, S. K. Singh, August 2008, An Adaptive Wavelet Neural
Network-Based Energy Price Forecasting in Electricity Markets, IEEE Trans. Power Syst.,
Vol. 23, No. 3, pp. 1423-1432
S. N. Pandey, S. Tapaswi, L. Srivastava, March 2008, Nodal congestion price estimation
in spot power market using artificial neural network, IET Gener. Transm. Distrib.,
Vol. 2, No. 2, pp. 280-290
K. H. Lee, December 2017, Demand Response Effect on Market Power with Transmission
Congestion in Electricity Market, Transactions of KIEE, Vol. 66, No. 12
Roy Gardner, 2003, Games for Business and Economics, John Wiley & Sons, Inc.
K. H. Lee, 2013, Solving Mixed Strategy Nash-Cournot Equilibria under Generation and
Transmission Constraints in Electricity Market, Journal of EET, Vol. 8, No. 4, pp.
675-685
์ ์์๊ฐ
1988๋
์์ธ๋ ๊ณต๋ ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
.
1995๋
๋ ๋ํ์ ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
(๊ณต๋ฐ).
1995๋
์ ๋ ฅ์ฐ๊ตฌ์์์ด์ฐ๊ตฌ์.
2001๋
๋ฏธ๊ตญ Univ. of Texas (Austin) ๋ฐฉ๋ฌธ๊ต์.
1996~ํ์ฌ ๋จ๊ตญ๋ ์ ์์ ๊ธฐ๊ณตํ๋ถ ๊ต์
Tel : 031-8005-3604
E-mail : mania49d@dankook.ac.kr