๊น์์ง
(Eun-Ji Kim)
1
์ดํ๊ธฐ
(Taeck-Kie Lee)
2
๊น๊ทํธ
(Kyu-Ho Kim)
โ iD
-
(Dept. of IoT Fusion Industry, Hankyong National University, Korea.)
-
(Dept. of Electrical Engineering, Hankyong National University, Korea. )
Copyright ยฉ The Korean Institute of Electrical Engineers(KIEE)
Key words
Deep-Learning, LSTM, Prediction, Wind Power
1. ์ ๋ก
์์ญ ๋
๊ฐ ํ์ ์ฐ๋ฃ๊ฐ ์ฃผ์ ์๋์ง์์ผ๋ก ์ด์ฉ๋์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ํ์ ์ฐ๋ฃ๊ฐ ๊ณ ๊ฐ๋๊ณ ํ๊ฒฝ์ค์ผ์ด ๋ฌธ์ ๊ฐ ๋๋ฉด์ ํ์, ํ๋ ฅ, ์๋ ฅ, ๋ฐ์ด์ค๋งค์ค, ์ง์ด,
์์ ๋ฑ๊ณผ ๊ฐ์ ์ ์ฌ์ ์๋์ง๊ฐ ์ฃผ๋ชฉ๋ฐ๊ณ ์๋ค. ๋ค์ํ ์ฌ์์๋์ง์ ์ค ํ๋ ฅ๋ฐ์ ์ ์ ์ธ๊ณ์ ์ผ๋ก ๋๋ ์ด ์ฆ๊ฐํ๊ณ ์์ผ๋ฉฐ ์ด๋ก ์ธํด ํ์ ์ฐ๋ฃ์ ๋ํ
๋น์ฉ๊ณผ ์์กด๋๊ฐ ๊ฐ์ํ๋ ๋์์ ์จ์ค๊ฐ์ค ํจ๊ณผ๋ ๊ฐ์ํ์๋ค(1).
ํ๋ ฅ๋ฐ์ ์ ์์ฒ์ด ๋๋ ๋ฐ๋์ ๋ถ๊ท์นํ๊ณ ๋น์ฃผ๊ธฐ์ ์ด๋ค. ์ด๋ฌํ ๋ณ๋์ฑ์ ๊ฐ์ง ๋ฐ๋์ ํน์ฑ์ ์ํด ํ๋ ฅ ํฐ๋น์์ ๊ฐํ์ ์ธ ์ถ๋ ฅ์ด ๋ฐ์ํ๋ฏ๋ก ์ ๋ ฅํ์ง์ด
์ ํ๋๊ณ ์ ๋ ฅ ๊ณต๊ธ์ ๋ถ์์ ์ฑ์ ์ด๋ํ ์ ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ฏ๋ก ๊ฐํ์ ์ธ ์ถ๋ ฅ์ผ๋ก ์ธํ ๋ถํ์คํ ์ํฅ์ ์ํํ๊ณ ๊ณํต์ ์์ ์ ์ธ ์ด์์ ์ํด ์ ํํ ํ๋ ฅ
๋ฐ์ ๋ ์์ธก์ด ์๊ตฌ๋๋ค(2).
์ ๋ฝ์ ๋น๋กฏํ ๋ฏธ๊ตญ ๋ฑ์ ํ๋ ฅ ์ ์ง๊ตญ์์๋ 1980๋
๋๋ถํฐ ํ๋ ฅ ๋ฐ์ ๋ ์์ธก์ ๊ฐ๋ฐํ์์ผ๋ฉฐ, ๋ค์ํ ์ข
๋ฅ์ ์์ธก ์์คํ
์ ๊ฐ์ถ๊ณ ์๋ค. ๊ธฐ์กด์ ํ๋ ฅ
๋ฐ์ ๋ ์์ธก ์์คํ
์ ๊ธฐ์ ์์น ๋ชจ๋ธ, ํต๊ณ ๋ชจ๋ธ, ๋ฐ์ ๋ ์ฐ์ ๋ถ๋ถ ๋ฑ ํฌ๊ฒ 3๊ฐ์ง๋ก ๊ตฌ์ฑ๋์ด ์๋ค. ํ๋ ฅ ๋ฐ์ ๋ ์์ธก ์์คํ
์ ์์ธก ๋์์ ๊ธฐ์ด
์๋ฃ ์ธํ๋ผ ๊ตฌ์ถ๊ณผ ๊ธฐ์ ํน์ฑ์ ์ ํฉํ ํ๊ฒฝ์ผ๋ก ์ต์ ํํ๋ ๊ฒ์ด ํต์ฌ์ด๋ค.
ํ๋ ฅ ๋ฐ์ ๋์ ์์ธกํ๋ ๋ฐฉ๋ฒ์๋ ํต๊ณ์ ๋ฐฉ๋ฒ, ํ์ต ๋ฐฉ๋ฒ, ๋ฌผ๋ฆฌ์ ๋ฐฉ๋ฒ ํน์ ๋ ๊ฐ์ง ๋ฐฉ๋ฒ์ ์กฐํฉํ๋ ๋ฐฉ๋ฒ ๋ฑ์ด ์๋ค(3). ๋ฌผ๋ฆฌ์ ๋ฐฉ๋ฒ์ ๋ฐ๋์ด ์ ์์ผ๋ก ๋ณํํ๋ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ๊ณผ์ ์ ๋ชจํํํ๋ ๊ฒ์ ๋ชฉํ๋ก ํ๋ฉฐ ํต๊ณ์ ๋ฐฉ๋ฒ์ ARIMA(Autore- gressive Integrated
Moving Average Model) ๋ฑ๊ณผ ๊ฐ์ ํ๊ท ๋ชจ๋ธ์ ์ฌ์ฉํ์ฌ ๊ณผ๊ฑฐ ์ค์ธก ์๋ฃ๋ฅผ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก ํจํด ๋ถ์์ ํตํด ์์ธกํ๋ ๊ฒ์ด๋ค. ํ์ต ๋ฐฉ๋ฒ์
์
๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ์ ์ถ๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ ์ฌ์ด์ ๋น์ ํ์ ์ธ ๋ณต์กํ ๊ด๊ณ๋ฅผ ๋ค๋ฃจ๋ ์ธ๊ณต์ง๋ฅ ์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ์ ์ฌ์ฉํ๋ค. ๋ฅ๋ฌ๋์ ํตํ ์์ธก ๋ฐฉ๋ฒ์ ๋ฐ์ดํฐ ํ์ต๊ณผ ์ผ๋ฐํ ๋ฅ๋ ฅ์ด
๋ฐ์ด๋ ํ๋ ฅ์ ์์ธกํ๋๋ฐ ๋์ ์ ํ๋๋ฅผ ๋ณด์ธ๋ค(4).
๊ธฐ๊ณํ์ต๊ณผ ์ธ๊ณต์ง๋ฅ์ ์ด์ฉํ ์ ์ฌ์ ์๋์ง์์ ๋ฐ์ ๋ ์์ธก์ ๊ดํ ์ฐ๊ตฌ๋ ํ๋ฐํ ์ด๋ฃจ์ด์ง๊ณ ์๋ค. Onder Evecioglu ๋ฑ์ ํ๋ ฅ๋ฐ์ ์์ธก์
๋ํด ์ ํํ๊ท๋ถ์, KNN(K-Nearest Neighbor Regression), ์์ฌ๊ฒฐ์ ๋๋ฌด ํ๊ท ์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ์ ์์ธก ์ฑ๋ฅ์ ๋น๊ตํ์๊ณ (5), Gang chen ๋ฑ์ CNN(Convolution Neural Network)๊ณผ GA(Genetic Algorithm)๋ฅผ ๊ฒฐํฉํ ๋ชจ๋ธ๋ก ๋จ๊ธฐ
ํ๋ ฅ์ ์์ธกํ์๊ณ (6), Meijie Liu ๋ฑ์ ์๋์ง ๋คํธ์ํฌ์ ๋ฐ์ดํฐ ํน์ฑ์ ๊ฒฐํฉํ GRU(Gated Recurrent Unit) ๊ธฐ๋ฐ์ ๋ฅ๋ฌ๋ ๋ชจ๋ธ์ ํตํด ํ๋ ฅ
์์ธก ์์คํ
์ ๊ตฌ์ฑํ์๋ค(7).
๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์์๋ ํ๋ ฅ ๋ฐ์ ๋ ์์ธก์ ์ํด ๋ฅ๋ฌ๋ ๋ชจ๋ธ์ธ Keras ๋ผ์ด๋ธ๋ฌ๋ฆฌ์ LSTM(Long Short-Term Memory) ๋ชจ๋ธ์ ์ฑํํ์๋ค.
์ค์ ํ๋ ฅ ๋จ์ง์ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ดํฐ์ธ ํ์, ํํฅ, ๊ธฐ์, ์จ๋, ์ต๋, ์ผ์กฐ ๋ฑ๊ณผ ์ค์ ํ๋ ฅ ๋จ์ง์ ๋ฐ์ ๋ ๋ฐ์ดํฐ๊ฐ ์ฌ์ฉ๋์๋ค.
2. ๋ณธ ๋ก
2.1 ๋จธ์ ๋ฌ๋
๊ธฐ๊ณํ์ต(Machine Learning)์ ์ปดํจํฐ ๊ณผํ ๋ถ์ผ๋ก ์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ์ ์ด์ฉํด ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ๋ถ์ํ๊ณ ์์ธกํ๋ ์ฐ์ต์ ํตํด ์ปดํจํฐ๊ฐ ํ์ตํ๋๋ก ํ๋ค.
์ฆ, ์์ ๋ฐ์ดํฐ ์งํฉ์ด๋ ๊ฒฝํ์ ์ฌ์ฉํ์ฌ ์ฃผ์ด์ง ์ฑ๋ฅ ๊ธฐ์ค์ ์ต์ ํํ๋ ๊ฒ์ด๋ค(10). ๊ธฐ๊ณํ์ต์ ๊ณผ์ ์ ๋ฐ์ดํฐ ์
๋ ฅ, ์ถ์ํ, ์ผ๋ฐํ์ ์ธ ๋จ๊ณ๋ก ๋๋ ์ ์์ผ๋ฉฐ ํ์ต ๋ฐฉ๋ฒ์ผ๋ก๋ ๋ํ์ ์ผ๋ก๋ ์ง๋ํ์ต(Supervised Learning)๊ณผ
๋น์ง๋ ํ์ต(Unsupervised Learning)์ผ๋ก ๋๋ ์ ์๋ค. ๋ฐ์ดํฐ ์
๋ ฅ ๊ณผ์ ์ ๋ฏธ๋ฆฌ ๊ด์ธกํ๊ฑฐ๋ ์ ์ฅ๋ ๋ฐ์ดํฐ์ ์
๋ ฅ์ด๊ณ , ์ถ์ํ ๊ณผ์ ์์
๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ๋ ๋์ ํํ๊ณผ ๊ฐ๋
์ผ๋ก ๋ณํํ์ฌ ์๋ฏธ๋ฅผ ๋ถ์ฌํ๋ค. ์ผ๋ฐํ ๊ณผ์ ์ ์ถ์ํ๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ก๋ถํฐ ์ง์๊ณผ ์ถ๋ก ์ ์์ฑํ์ฌ ์๋ก์ด ์ํฉ์์ ์คํํ๋ค.
์ง๋ํ์ต์ ๋ฌธ์ ์ ๋ํ ์ ๋ต์ด ์ฃผ์ด์ง ํ์ต ๋ฐฉ๋ฒ์ผ๋ก ์
๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ์ ๊ทธ๊ฒ์ ๋ํ ๊ฒฐ๊ด๊ฐ(Label)์ด ํ ์์ผ๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ง ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ํ์ต์ํจ๋ค. ์ง๋ํ์ต์
์ข
๋ฅ์๋ ํ๊ท๋ถ์(Regression)๊ณผ ๋ถ๋ฅ(Classification)๊ฐ ์๋ค. ํ๊ท๋ถ์์ ๋ ์ด๋ธ y๊ฐ ์ค์์ธ ๊ฒฝ์ฐ๋ฅผ ๋งํ๋ฉฐ ์ด๋ค ๋ฐ์ดํฐ๋ค์ ํน์ง์
๊ธฐ์ค์ผ๋ก ํ์ฌ ์ฐ์๋ ๊ฐ, ์ฆ ๊ทธ๋ํ๋ฅผ ์์ธกํ๋ ๋ฌธ์ ๋ก ์ด๋ค ํจํด์ด๋ ํธ๋ ๋๋ฅผ ์์ธกํ ๋ ์ฌ์ฉํ๋ค. ๋ถ๋ฅ๋ ๋ ์ด๋ธ์ด ์๋ ํ์ต ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ํ์ตํ ํ์
์๋ก ์
๋ ฅ๋ ๋ฐ์ดํฐ๊ฐ ์ด๋ ๊ทธ๋ฃน์ ์ํ๋์ง ์ฐพ์๋ด๋ ๋ฌธ์ ์ด๋ค. ์
๋ ฅ์ ๋์ํ๋ ์ถ๋ ฅ์ ๋ถ์ํ์ฌ ์ด์ฐ์ ์ธ ๊ฐ์ ์ฐพ๋ ๊ฒ์ด๋ค.
๋น์ง๋ ํ์ต์ ์
๋ ฅ์ ๋ํ ์ ๋ต์ด ์๋ ๋ฐ์ดํฐ ์งํฉ์ด ์ฃผ์ด์ง๋ ๊ฒฝ์ฐ๋ฅผ ๋งํ๋ค. ์
๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ์ ๋ํ ๋ ์ด๋ธ์ด ์๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ๋น์ทํ ํน์ง๋ผ๋ฆฌ ๊ตฐ์งํํ์ฌ
ํด๋น ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ํตํด ์ ์๋ฏธํ ์ง์์ ์ป๊ณ ์ ํ ๋ ์ฌ์ฉ๋๋ค. ๋น์ง๋ ํ์ต ์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ์ผ๋ก๋ ๋ํ์ ์ผ๋ก ๊ตฐ์งํ(Clustering)๊ฐ ์๋ค. ์
๋ ฅ๋ ๋ฐ์ดํฐ๊ฐ
์ด๋ค ํํ๋ก ๊ทธ๋ฃน์ ํ์ฑํ๊ณ ์๋์ง ํ์
ํ๋ ๊ฒ์ด๋ค. ๋ฐ์ดํฐ๋ค์ ํน์ง์ ๋ถ์ํ์ฌ ์ ์ฌํ ํน์ง์ ๊ฐ์ง ๋ฐ์ดํฐ๋ผ๋ฆฌ ๊ทธ๋ฃนํํ์ฌ ์๋ก์ด ๋ฐ์ดํฐ๊ฐ ์
๋ ฅ๋๋ฉด
์ด๋ ๊ตฐ์ง์ผ๋ก ๋ถ๋ฅ๋๋์ง ๋ถ์ํ๋ค. ๋ ์ด๋ธ์ด ์์ด์ ๊ตฐ์ง์ ์ ํ๋๋ฅผ ํ๊ฐํ ์ ์์ผ๋ฏ๋ก ๊ตฐ์ง ๊ฐ์ ๊ฑฐ๋ฆฌ, ์ง๋ฆ, ๋ถ์ฐ๋ ๋ฑ์ ์ข
ํฉ์ ์ผ๋ก ํ๊ฐํ๋ค.
์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก ๊ตฐ์ง ๊ฐ ๋ถ์ฐ(Inter-Cluster Variance)์ด ์ต๋, ๊ตฐ์ง ๋ด ๋ถ์ฐ(Inner-Cluster Variance)์ด ์ต์๊ฐ ๋
๋ ์ต์ ์ ๊ตฐ์ง์ด๋ผ๊ณ ํ๋จํ๋ค. ๊ตฐ์งํ๋ ์ฌ์ฉํ๋ ์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ์ ๋ฐ๋ผ ๋ถํ ๊ธฐ๋ฒ์ ๊ตฐ์งํ์ ๊ณ์ธต์ ๊ธฐ๋ฒ์ ๊ตฐ์งํ๋ก ๋๋๋ค.
๊ธฐ๊ณํ์ต์ ๋ค๋ฅธ ํ์ต ๋ฐฉ๋ฒ์ผ๋ก๋ ๊ฐํํ์ต์ด ์๋ค. ๊ฐํํ์ต์ ์๋์ ์คํจ๋ฅผ ํตํด ํ์ตํ๋ ์๊ฐ ํ์ต ์์คํ
์ด๋ฉฐ ์ฃผ์ฒด(Agent), ํ๊ฒฝ(Environment),
์ํ(State), ํ๋(Action), ๋ณด์(Reward)์ ๊ฐ๋
์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋์ด ์๋ค. ์ง๋ํ์ต๊ณผ ๋น์ง๋ ํ์ต์ด ํ์ต ๋ฐ์ดํฐ๊ฐ ์ฃผ์ด์ง ์ํฉ์์ ๋ณํ๊ฐ
์๋ ์ ์ ์ธ ํ๊ฒฝ์์ ํ์ต์ด ์งํ๋์๋ค๋ฉด ๊ฐํํ์ต์ ํน์ ํ๊ฒฝ ๋ด์์ ์ ์๋ ์ฃผ์ฒด๊ฐ ํ์ฌ์ ์ํ๋ฅผ ๊ด์ฐฐํ์ฌ ์ฌ๋ฌ ํ๋์ ์ทจํ๊ณ ๊ฒฐ๊ณผ์ ๋ํ ํผ๋๋ฐฑ์
๋ฐ์ผ๋ฉฐ ์ต๋์ ๋ณด์์ ๊ฐ์ ธ๋ค์ฃผ๋ ํ๋์ด ๋ฌด์์ธ์ง ํ์ตํ๋ ๊ฒ์ด๋ค. ๋ํ์ ์ธ ์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ์ผ๋ก ๋ฅ๋ง์ธ๋์์ ๋ฐํํ DQN(Deep-Q-Network)๊ณผ A3C(Asynchronous
Ad- vantage Actor-Critic)๊ฐ ์๋ค.
2.2 ๋ฅ๋ฌ๋
๋ฅ๋ฌ๋์ ๊ธฐ๊ณํ์ต์ ํ ๋ถ์ผ๋ก ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝ๋ง ์ฐ๊ตฌ๋ก๋ถํฐ ๋น๋กฏ๋์์ผ๋ฉฐ ์๊ฐ ํ์ต ์์คํ
์ผ๋ก ์ด๋ค ํจํด์ ์ฐพ๊ธฐ ์ํ ์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ์ ํ์ต์ํค๊ธฐ ์ํด ์กด์ฌํ๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ
์ฌ์ฉํ๋ค. ๋ฅ๋ฌ๋ ์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ์ ๋์ ๋ด๋ฐ ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๋ชจ๋ฐฉํ ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝ๋ง์ผ๋ก ์ฌ๋ฌ ์ธต์ ๊ฐ์ง ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝ๋ง์ ์ฌ์ฉํ๋ฉฐ ๊ธฐ๊ณํ์ต์ ์ํํ๋ค. ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝ๋ง์ ๊ตฌ์กฐ๋
์ฃผ๋ก ์
๋ ฅ์ธต, ์๋์ธต, ์ถ๋ ฅ์ธต์ ์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ์ผ๋ก ๋์ด์๋ค. ๋ฅ๋ฌ๋์ ๊ฐ๋
์ ์
๋ ฅ์ธต๊ณผ ์ถ๋ ฅ์ธต ์ฌ์ด์ ๋ค์ค์ ์๋์ธต์ ์ฌ์ฉํ๋ฉฐ ๋ฐ์ ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ด๋ฌํ ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝ๋ง์
์ฌ์ธต์ ๊ฒฝ๋ง(Deep Neural Network)์ด๋ผ๊ณ ํ๋ค.
ํผ์
ํธ๋ก ์ 1950๋
๋ Frank Rosenblatt์ ์ํด ์ ์๋ ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝ๋ง ๊ตฌ์กฐ ์ค ํ๋์ด๋ค. ๋ด๋ฐ์ ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๋ชจ๋ธ๋ง ํ ๊ฒ์ผ๋ก ๋ค์์ ์
๋ ฅ์ผ๋ก๋ถํฐ
ํ๋์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ด๋ณด๋ด๋ ์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ์ด๋ค. ๋ฐ์ดํฐ์ ์
๋ ฅ์ธต๊ณผ ์ถ๋ ฅ์ธต๋ง ์๋ ๊ตฌ์กฐ๋ก ๊ฐ๊ฐ์ ์
๋ ฅ์๋ ๊ณ ์ ํ ๊ฐ์ค์น๊ฐ ๊ณฑํด์ง๋ค. ๊ฐ์ค์น์ ๊ฐ์ด ํด์๋ก ํด๋นํ๋
์
๋ ฅ์ด ์ค์ํจ์ ์๋ฏธํ๋ค. ๊ฐ ์
๋ ฅ๊ฐ๊ณผ ๊ฐ์ค์น๋ฅผ ๊ณฑํ๊ณ ๋ชจ๋ ํฉํ์ฌ ์ธ๊ณต ๋ด๋ฐ์ผ๋ก ๋ณด๋ด๊ณ ํฉํ ์ด ๊ฐ์ ํ์ฑํ ํจ์์ ์๊ณ์น์ ๋น๊ตํ๋ค. ์ ์ฒด ํฉ์ด
์๊ณ์น๋ฅผ ๋์ผ๋ฉด ์ธ๊ณต ๋ด๋ฐ์ 1์ ์ถ๋ ฅํ๊ณ ์๊ณ์น๋ฅผ ๋์ง ๋ชปํ๋ฉด 0์ ์ถ๋ ฅํ๊ฒ ๋๋ค. ์ด๋ฌํ ํจ์๋ฅผ ๊ณ๋จ ํจ์๋ผ๊ณ ํ๋ค. ๊ณ๋จ ํจ์๋ ํผ์
ํธ๋ก ์์
๊ฐ์ฅ ๊ธฐ๋ณธ์ ์ธ ํ์ฑํ ํจ์์ด๋ค.
๋จ์ธต ํผ์
ํธ๋ก ์ ํ์ฑ ํจ์๊ฐ 1๊ฐ ๋ฐ์ ์๋ ๊ตฌ์กฐ๋ก ๋น์ ํ์ ์ผ๋ก ๋ถ๋ฆฌ๋๋ ๋ฐ์ดํฐ์์๋ ํ์ตํ ์ ์๋ ํ๊ณ๊ฐ ์๋ค. ์ด๋ฅผ ๋ณด์ํ๋ ๋ฐฉ๋ฒ์ผ๋ก ์
๋ ฅ์ธต๊ณผ
์ถ๋ ฅ์ธต ์ฌ์ด์ ์ค๊ฐ์ธต์ผ๋ก ์๋์ธต์ด ์ถ๊ฐ๋์ด ๋น์ ํ ๋ฐ์ดํฐ์ ํ์ต์ด ๊ฐ๋ฅํ๋๋ก ๋ค์ธตํผ์
ํธ๋ก ์ด ๊ณ ์๋์๋ค. ๋ค์ธตํผ์
ํธ๋ก ์ ์ถ๋ ฅ์ธต์ ์ ์ธํ ๋ชจ๋ ์ธต์ด ํธํฅ(Bias)์
ํฌํจํ๊ณ ๋ค์ ์ธต๊ณผ ์์ ํ ์ฐ๊ฒฐ๋์ด์๋ค. ์ฌ์ธต์ ๊ฒฝ๋ง์ 2๊ฐ ์ด์์ ์๋์ธต์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋ ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝ๋ง์ ๋งํ๋ฉฐ, ์ด๋ฌํ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ํ์ตํ์ฌ ๋ชจ๋ธ์ ๋ง๋๋ ๊ฒ์ด
๋ฅ๋ฌ๋์ด๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 1. ๋ค์ธต ํผ์
ํธ๋ก
Fig. 1. Multilayer Perceptron
2.3 LSTM
LSTM์ 1997๋
Hochreiter์ Schmidhube์ ์ํด ์ ์๋ ๋ชจ๋ธ๋ก ์ํ ์ ๊ฒฝ๋ง์ธ RNN(Recurrent Neural Network)์ด
๋ณด์๋ ๊ฒ์ด๋ค. ๊ธฐ๋ณธ ๊ตฌ์กฐ์ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ๋ฐ์ดํฐ ์
์ ์ด๋ฃจ๋ ์ํ๋ค์ ์์๊ฐ ์์ด ๋๋ฑํ๋, RNN์์๋ ๋ฐ์ดํฐ ์
์ ์ด๋ฃจ๋ ์ํ๋ค์ ์์๊ฐ ๋ฐ์ดํฐ ์
์ ์ฒด๋ฅผ ๊ฑธ์ณ ์๋ฏธ๋ฅผ ๊ฐ์ง๋ฉฐ ํ์ต ๊ณผ์ ์ค ๋ฐ์ดํฐ ์
์ ์์๊ฐ ๊ฐ์ง ์๋ฏธ๊ฐ ๋ฐ์๋๋ ๊ตฌ์กฐ์ด๋ค. ๋ฐ๋ผ์ RNN์ ๋ฐ์ดํฐ ์
์ ์์๊ฐ ์๋ฏธ๋ฅผ ๊ฐ๋ ์๊ณ์ด
๋ฐ์ดํฐ์ ์ ํฉํ ์ ๊ฒฝ๋ง์ด๋ค. ๊ณผ๊ฑฐ์ ์ ๋ณด๋ฅผ ๊ธฐ์ตํ์ฌ ๋ค์ ์ํ๋ฅผ ์์ธกํ๋ ๋ฐ ์ ์ฉํ์ง๋ง ๊ด๋ จ ์ ๋ณด์ ๋จผ ์์ ์ ์๋ ์ ๋ณด์ ๊ฒฝ์ฐ ๋ฐ์ํ์ง ๋ชปํ๋ค.
์ ๋ณด๊ฐ ์ฌ์ฉ๋๋ ์์ ๊ณผ ๊ฑฐ๋ฆฌ๊ฐ ๋จผ ๊ฒฝ์ฐ ์ญ์ ํ ์ ๊ธฐ์ธ๊ธฐ(Gradient)๊ฐ ์ ์ฐจ ์ค์ด๋ค๊ฒ ๋์ด ํ์ต ๋ฅ๋ ฅ์ด ๋จ์ด์ง๋ค. LSTM์ ์ด๋ฌํ RNN์ด
๊ฐ์ง ๊ธฐ์ธ๊ธฐ ์์ค ๋ฌธ์ ๋ฅผ ํด๊ฒฐํ ์ ์๋๋ก ๊ณ ์๋ ๋ชจ๋ธ์ด๋ฉฐ ๋ฉ๋ชจ๋ฆฌ์ ๊ฐ์ค์ ๋์ด ๋จ๊ธฐ์ ์ฅ๊ธฐ ๊ธฐ์ต์ผ๋ก ๊ตฌ๋ถํ๋ค. ๊ธฐ์กด RNN์ ์๋์ธต(Hidden
State)์ ์
์คํ
์ดํธ(Cell State)๊ฐ ์ถ๊ฐ๋ ๊ตฌ์กฐ์ ๋ด๋ด ๋คํธ์ํฌ๋ก 4๊ฐ์ ๋ ์ด์ด๊ฐ ์ํธ์์ฉํ๋ฉฐ ๊ธฐ๋ณธ ๊ตฌ์ฑ ์์๋ก๋ ์๋ ์คํ
์ดํธ๋ฅผ ์๋ฏธํ๋
๋ฉ๋ชจ๋ฆฌ ์
(Memory cell)์ด๋ค. ๊ฐ ๋ฉ๋ชจ๋ฆฌ ์
์๋ ์ ์ ํ ๊ฐ์ค์น๋ฅผ ์ ์งํ๋ ์ํ ์์ง๊ฐ ์์ผ๋ฉฐ ์ด ์ํ ์์ง์ ์ถ๋ ฅ์ด ์
์คํ
์ดํธ์ด๋ค(8). ์
์คํ
์ดํธ๋ ์
๋ ฅ, ๋ง๊ฐ, ์ถ๋ ฅ ์ธ ๊ฐ์ง ๊ฒ์ดํธ๋ค์ ์ด์ฉํ์ฌ ์ ๋ณด์ ๋ฐ์ ์ฌ๋ถ๋ฅผ ๊ฒฐ์ ํ๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 2. LSTM์ ๊ตฌ์กฐ
Fig. 2. Structure of LSTM
LSTM์ ์ฒซ ๋ฒ์งธ ๋จ๊ณ๋ ๊ณผ๊ฑฐ์ ์ ๋ณด๋ฅผ ์์์ง ๊ฒฐ์ ํ๋ ๊ฒ์ดํธ์ด๋ค. ๊ฒฐ์ ์ ์๊ทธ๋ชจ์ด๋ ๋ ์ด์ด๋ฅผ ํตํด ์ด๋ฃจ์ด์ง๋ค. ํ์์คํ
t-1์์ ์๋์ํ์ธ $h_{t-1}$๊ณผ
ํ์์คํ
t์์ ์
๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ $x_{t}$๋ฅผ ์
๋ ฅ์ผ๋ก ๋ฐ์ ์๊ทธ๋ชจ์ด๋ ํ์ฑํ ํจ์๋ฅผ ์ทจํด 0๊ณผ 1 ์ฌ์ด์ ๊ฐ์ ์ถ๋ ฅํ๋ค. 0~1 ์ฌ์ด์ ๊ฐ์ผ๋ก ์ ๋ณด์
์ค์๋๊ฐ ๋ฐ์๋๋ ๊ฒ์ผ๋ก 1์ด๋ฉด ์ด์ ์ํ์ ์ ๋ณด๋ฅผ ์จ์ ํ ๋ฐ์ํ๊ณ 0์ด๋ฉด ์ด์ ์ํ์ ์ ๋ณด๋ฅผ ์๋๋ค.
์(1)์์ $W_{xf}$๋ ๋ง๊ฐ ๊ฒ์ดํธ ๊ฐ์ค์น, $b_{f}$๋ ๋ง๊ฐ ๊ฒ์ดํธ ๋ฐ์ด์ด์ค์ด๋ค.
๋ ๋ฒ์งธ๋ ํ์ฌ ์ ๋ณด๋ฅผ ๊ธฐ์ตํ๊ธฐ ์ํ ์
๋ ฅ ๊ฒ์ดํธ๋ก ์๋ก ๋ค์ด์จ ์ ๋ณด๊ฐ ์
์คํ
์ดํธ๋ก ์ ์ฅ๋ ์ง ๊ฒฐ์ ํ๋ค. ์
๋ ฅ ๊ฒ์ดํธ์๋ ๋ ๊ฐ์ ๋ ์ด์ด๊ฐ ์์ผ๋ฉฐ
ํ๋๋ ์ด๋ ๊ฐ์ ๊ฐฑ์ ํ ์ง ๊ฒฐ์ ํ๋ ์๊ทธ๋ชจ์ด๋ ๋ ์ด์ด, ๋ค๋ฅธ ํ๋๋ ์
์คํ
์ดํธ์ ๋ํ ํ๋ณด ๊ฐ์ ๋ฒกํฐ๋ฅผ ๋ง๋๋ ๋ ์ด์ด์ด๋ค. ํ์ฌ ์์ t์์ $x_{t}$๊ฐ๊ณผ
์
๋ ฅ ๊ฒ์ดํธ ๊ฐ์ค์น $W_{x i}$๋ฅผ ๊ณฑํ ๊ฐ๊ณผ ์ด์ ์์ t-1์ ์๋ ์ํ $h_{t-1}$์ ๊ฐ์ค์น $W_{h i}$๋ฅผ ๊ณฑํ ๊ฐ์ ๋ํ์ฌ ์๊ทธ๋ชจ์ด๋๋ฅผ
์ทจํ ๊ฒ์ด $i_{t}$์ด๋ค. $\mathrm{g}_{t}$๋ $x_{t}$๊ฐ๊ณผ ์
๊ฒ์ดํธ ๊ฐ์ค์น $W_{x\mathrm{g}}$๋ฅผ ๊ณฑํ ๊ฒ๊ณผ $h_{t-1}$์
๊ฐ์ค์น $W_{h\mathrm{g}}$๋ฅผ ๊ณฑํ ๊ฐ์ ํฉํ ๊ฐ์ tanh ํจ์๊ฐ ์ทจํด์ง ๊ฒ์ด๋ค. $i_{t}$์ $\mathrm{g}_{t}$๋ฅผ ์์๋ณ
๊ณฑ์
(Element-Wise Multiplication) ํ ๊ฐ์ด ์
๋ ฅ ๊ฒ์ดํธ๊ฐ ๋ด๋ณด๋ด๋ ๊ฐ์ด ๋๋ค. ์(2)์ (3)์์ $b_{i}$์ $b_{g}$๋ ๊ฐ๊ฐ ์
๋ ฅ ๊ฒ์ดํธ ๋ฐ์ด์ด์ค, ์
๊ฒ์ดํธ ๋ฐ์ด์ด์ค์ด๋ค.
์
์คํ
์ดํธ $C_{t}$๋ ์ฅ๊ธฐ ์ํ๋ผ๊ณ ๋ ๋ถ๋ฆฐ๋ค. ์
๋ ฅ ๊ฒ์ดํธ์์ ์ป์ด์ง $i_{t}$์ $\mathrm{g}_{t}$ ๋ ๊ฐ์ง ๊ฐ์ ์์๋ณ ๊ณฑ์
ํ๋ฉด ํ์ฌ ์์ ์ ์ ํ๋ ๊ธฐ์ตํ ๊ฐ์ด ๋๋ค. ์
๋ ฅ ๊ฒ์ดํธ์์ ์ ํ๋ ๊ธฐ์ต๊ณผ ๋ง๊ฐ ๊ฒ์ดํธ์ ๊ฒฐ๊ณผ๊ฐ์ ๋ํ๋ฉด ํ์ฌ ์์ t์์ ์
์คํ
์ดํธ์ด๋ฉฐ, ์ด ๊ฐ์ด
๋ค์ ์์ ์ LSTM ์
๋ก ๋์ด๊ฐ๋ค.
์ถ๋ ฅ ๊ฒ์ดํธ๋ ํ์ฌ ์์ t์์ $x$๊ฐ๊ณผ ์ด์ ์์ $t-1$์์ ์๋ ์คํ
์ดํธ $h_{t-1}$์ ๊ฐ๊ฐ ๊ฐ์ค์น๋ฅผ ๊ณฑํ ๋ค์ ๋ ๊ฐ์ ํฉํ์ฌ ์๊ทธ๋ชจ์ด๋
ํจ์๋ฅผ ์ทจํ ๊ฐ์ด๋ค. ์ด ๊ฐ์ ํ์ฌ ์์ t์์ ์๋ ์คํ
์ดํธ๋ฅผ ๊ฒฐ์ ํ๊ฒ ๋๋ฉฐ ์ถ๋ ฅ๊ฐ $o_{t}$์ (4)๋ฅผ ํตํด ๊ฐฑ์ ๋ $C_{t}$๋ฅผ tanh ํจ์๋ฅผ ํตํด -1๊ณผ 1 ์ฌ์ด๋ก ์ถ๋ ฅ๋ ๊ฐ๊ณผ ์์๋ณ ๊ณฑ์
์ ํ์ฌ ์ป์ด์ง๋ค. ์๋ ์คํ
์ดํธ๋ ๋จ๊ธฐ ์ํ๋ผ๊ณ ๋
ํ๋ค. ์ฅ๊ธฐ ์ํ์ ๊ฐ์ tanh ํจ์๋ฅผ ํตํด -1๊ณผ 1 ์ฌ์ด์ ๊ฐ์ด ๋๊ณ $o_{t}$์ ์ฐ์ฐํ์ฌ ๊ฐ์ด ๊ฑธ๋ฌ์ง๊ฒ ๋๋ ํจ๊ณผ๊ฐ ๋ฐ์ํ์ฌ ์๋ ์ํ๊ฐ
๋๋ค. ์(5)์์ $W_{xo}$๋ ์ถ๋ ฅ ๊ฒ์ดํธ ๊ฐ์ค์น, $b_{o}$๋ ์ถ๋ ฅ ๊ฒ์ดํธ ๋ฐ์ด์ด์ค์ด๋ค.
2.4 Keras
ํ๋ ฅ ๋ฐ์ ๋ ์์ธก์ ์ํ์ฌ Keras์ LSTM์ ์ฌ์ฉํ์๋ค. Keras๋ ๋ค์ํ ๋ฅ๋ฌ๋ ๋ชจ๋ธ์ ์ ๊ณตํ๋ ํ์ด์ฌ ๊ธฐ๋ฐ์ ๋ผ์ด๋ธ๋ฌ๋ฆฌ์ด๋ฉฐ ์ ๊ฒฝ๋ง์ ๋ชจ๋
๊ตฌ์กฐ๋ก ํํํ๋ค. Keras๋ ๋ชจ๋ํ, ์ต์์ฃผ์, ์ฌ์ด ํ์ฅ์ฑ, ํ์ด์ฌ ๊ธฐ๋ฐ์ด๋ผ๋ 4๊ฐ์ง ์ฃผ์ ํน์ง์ ๊ฐ๊ณ ์๋ค. Keras์ ๋ชจ๋์ ๋
๋ฆฝ์ ์ด๊ณ ์ค์ ๊ฐ๋ฅํ๊ธฐ
๋๋ฌธ์ ์ต์ํ์ ์ ์ฝ๋ง์ผ๋ก ์ฐ๊ฒฐํ ์ ์๋ค. ์ ๊ฒฝ๋ง ์ธต์ด๋ ๋น์ฉํจ์, ์ต์ ํ๊ธฐ, ์ด๊ธฐํ ๊ธฐ๋ฒ, ํ์ฑํ ํจ์, ์ ๊ทํ ๊ธฐ๋ฒ์ ์ ๋ถ ๋
๋ฆฝ์ ์ธ ๋ชจ๋์ด๋ฉฐ
๋ชจ๋ธ์ ์ด๋ฌํ ๋ชจ๋๋ค์ ๊ตฌ์ฑํ ๊ฒ์ด๋ค. Keras์์ ๋ชจ๋ธ์ ์ ์ํ๋ ๋ฐฉ๋ฒ์ ์์ฐจ API(Application Pro- gramming Interface)์
ํจ์ํ API ๋ ๊ฐ์ง๊ฐ ์๋ค. ์์ฐจํ API๋ ์
์ถ๋ ฅ์ด ํ๋๋ผ๊ณ ๊ฐ์ ํ์ฌ ๋ ์ด์ด๋ฅผ ์ฐจ๋ก๋๋ก ์์ ์ ์๋ ๊ฐ๋จํ๊ณ ํธ๋ฆฌํ ๊ตฌ์กฐ์ด๋ ์ข
๋ฅ๊ฐ ๋ค๋ฅธ ๋ชจ๋ธ๋ค์
์ฐ๊ฒฐํ์ฌ ๋ณต์กํ๊ฒ ๋ง๋ค ์ ์๋ค. ํจ์ํ API๋ ๋ค์ค ์
๋ ฅ ํน์ ๋ค์ค ์ถ๋ ฅ ๊ตฌ์กฐ๋ก ๋ง๋ค๊ฑฐ๋ ์๋ก ๋ค๋ฅธ ๋ชจ๋ธ๋ค์ ๋ณํฉํ ์ ์๋ค.
2.5 ๋ฐ์ดํฐ ์ ์
ํ๋ ฅ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ์์ธ์ ์ฃผ๋ก ํ์, ์จ๋, ๊ธฐ์ ๋ฑ ์ธ๋ถ์ ๊ธฐ์์์ธ๊ณผ ๋กํฐ ์๋, ๋ฐ์ ๊ธฐ ์ ๋ ฅ ๋ฑ ๋ด๋ถ์ด์ ์กฐ๊ฑด์ผ๋ก ๋๋๋ค. ์ฌ๊ธฐ์๋ ํ๋ ฅ์ ์ํฅ์
๋ฏธ์น๋ ์ธ๋ถ ๊ธฐ์์์ธ์ ์ฃผ๋ชฉํ์ฌ ํ๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ ์ถ๋ ฅ๋ฐ์ดํฐ์ ์ฐ๊ด ์๋ ๊ธฐ์์์ธ์ ์
๋ ฅ ๋ณ์๋ก ์ ์ ํ๊ธฐ ์ํด ๊ธฐ์์ฒญ์ผ๋ก๋ถํฐ ์์งํ ์ํฅ ์ง์ญ์ ๋ช ๊ฐ์ง
๊ธฐ์ ๋ฐ์ดํฐ์ ํผ์ด์จ ์๊ด๊ณ์๋ฅผ ๋์
ํ์๋ค.
ํผ์ด์จ ์๊ด๊ณ์๋ ๋ ๋ณ์ ์ง๋จ ๊ฐ์ ์๊ด๊ด๊ณ๋ฅผ ๊ณ๋ํํ ์์น์ด๋ฉฐ +1๊ณผ -1 ์ฌ์ด์ ๊ฐ์ผ๋ก ๋ ๋ณ์ ๊ฐ ์ฐ๊ด์ฑ์ ๋ํ๋ธ๋ค. -์ด๋ฉด ์์ ์๊ด๊ด๊ณ,
+์ด๋ฉด ์์ ์๊ด๊ด๊ณ์ ์๋ค. ๋ ์ง๋จ X์ Y ์ฌ์ด์ ์๊ด๊ณ์ r์ ์์ ์๋์ ๊ฐ๋ค. ์ฌ๊ธฐ์ $x_{i}$์ $y_{i}$๋ ๊ฐ๊ฐ X์ Y์ i๋ฒ์งธ
๋ฐ์ดํฐ, $\overline{x}$์ $\overline{y}$๋ ํ๋ณธ์ง๋จ X์ Y์ ํ๊ท ์ด๋ค. ์๊ด๊ณ์ ๊ณ์ฐ์ ํตํด ์ํฅ ์ง์ญ์ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ดํฐ๋ค๊ณผ
์ํฅ ์ง์ญ์ ํ๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ ์ถ๋ ฅ๋์ ์๊ด๊ด๊ณ ๊ฒฐ๊ณผ๋ ํ 1๊ณผ ๊ฐ๋ค.
ํ 1. ํผ์ด์จ ์๊ด๊ณ์์ ๋ฐ๋ฅธ ๋ณ์ ๊ฐ ์ฐ๊ด์ฑ
Table 1. Association between variables due to Pearson correlation coefficient
|
ํํฅ
|
ํ์
|
ํ์ง๊ธฐ์
|
์จ๋
|
๋ฐ์ ๋
|
์ต๋
|
ํํฅ
|
1.000
|
0.019
|
-0.034
|
-0.057
|
0.097
|
-0.063
|
ํ์
|
0.019
|
1.00
|
-0.288
|
-0.029
|
0.711
|
-0.138
|
ํ์ง๊ธฐ์
|
-0.034
|
-0.288
|
1.000
|
-0.446
|
-0.273
|
-0.200
|
์จ๋
|
-0.057
|
-0.029
|
-0.446
|
1.000
|
-0.066
|
0.071
|
๋ฐ์ ๋
|
0.097
|
0.711
|
-0.273
|
-0.066
|
1.000
|
-0.149
|
์ต๋
|
-0.063
|
-0.138
|
-0.200
|
0.071
|
-0.149
|
1.000
|
์๊ด๊ณ์์ ์ ๋๊ฐ์ด 0.7 ์ด์์ด๋ฉด ๋ฐ์ดํฐ ์ง๋จ X์ Y๋ ๋งค์ฐ ํฐ ์๊ด๊ด๊ณ์ ์์ผ๋ฉฐ ์ ๋๊ฐ์ด 0.3๊ณผ 0.7 ์ฌ์ด์ด๋ฉด ๊ฐํ ์๊ด๊ด๊ณ, 0.1๊ณผ 0.3
์ฌ์ด์ด๋ฉด ์ฝํ ์๊ด๊ด๊ณ์ ์์์ ์ ์ ์๋ค. ํผ์ด์จ ์๊ด๊ณ์๋ ๋ ์ง๋จ ๊ฐ์ ์ฐ๊ด์ฑ์ ๋ํ๋ด๋ฏ๋ก ์ธ๊ณผ๊ด๊ณ๋ ํฌํจํ์ง ์๋๋ค.
์
๋ ฅ๋ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ดํฐ๋ ์ํฅ ์ง์ญ 2018๋
3์ 1์ผ๋ถํฐ 4์ 30์ผ๊น์ง ์๊ฐ๋ณ ํํฅ, ํ์, ๊ธฐ์, ์จ๋, ์ต๋ ๋ฐ์ดํฐ์ ์ํฅ ์ง์ญ์ ํ๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ
์ถ๋ ฅ๋ฐ์ดํฐ์ด๋ค. ํ 1์์ ๋ฐ์ ๋๊ณผ ํ์์ ์๊ด๊ณ์๋ 0.711, ํ์ง ๊ธฐ์์ -0.273์ด๋ค. ํ์์ ํ๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ ์ถ๋ ฅ์ ์ง์ ์ ์ธ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ๋น๋ก๊ด๊ณ์ ์๋ ์์ธ์ผ๋ก
ํ์๊ณผ ์ฐ๊ด์ฑ์ด ์๋ ์์ธ์ ์ถ๋ ฅ๋ฐ์ดํฐ์ ์ข
์ ๊ด๊ณ์ ์๋ ์์ธ์ด๋ผ๊ณ ํ ์ ์๋ค. ํ์๊ณผ ํ์ง ๊ธฐ์์ ์๊ด๊ณ์๋ -0.288๋ก ์ฐ๊ด์ฑ์ด ์์์ ์
์ ์๋ค. ํ์๊ณผ ํ์ง ๊ธฐ์์ ์ ์ธํ๋ฉด ๋ฐ์ ๋ ๋ฐ์ดํฐ์ ์ฐ๊ด์ฑ์ด ์์ด ๋ณด์ด์ง๋ง ๊ธฐ์๊ณผ ์จ๋๋ ์๊ด๊ณ์๊ฐ -0.446์ผ๋ก ๊ฐํ ์ฐ๊ด์ฑ์ ๋ณด์ธ๋ค. ์ต๋์
ํํฅ์ ๋ฐ์ ๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ๋น๋กฏํ ๋ค๋ฅธ ๊ธฐ์์์ธ๋ค๊ณผ ์ ์ฒด์ ์ผ๋ก ์๊ด๊ณ์๊ฐ ๋ฎ์ ๊ฐ์ผ๋ก ๋์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ํ์๋ฟ๋ง ์๋๋ผ ๊ธฐ์๊ณผ ์จ๋ ๋ํ ๋ฐ์ ๋์ ์ํฅ์
์ฃผ๋ ๊ธฐ์ ๋ณ์๋ก ์ ์ ํ์๋ค.
3. ์๋ฎฌ๋ ์ด์
3.1 ์๋ฎฌ๋ ์ด์
๊ตฌ์ฑ
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ ๊ธฐ๋ณธ์ด๋ก ๊ณผ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ดํฐ ์์ง, ๋ฅ๋ฌ๋ ์์ธก ๋ชจ๋ธ ๊ตฌ์ฑ ๋ฐ ํ๊ฐ, ๊ฒฐ๋ก ์ผ๋ก ๊ตฌ์ฑ๋๋ค. ์์ ์ฅ์์ ๊ธฐ์ ๋ LSTM ๋ชจ๋ธ์ ์ด์ฉํ์ฌ ํ๋ ฅ ๋ฐ์ ๋์
์์ธกํ๋ ๊ฒ์ ๋ชฉ์ ์ผ๋ก ํ๋ค. ๊ธฐ์์ฒญ์ผ๋ก๋ถํฐ ์ค์ ๊ธฐ์ ๊ด์ธก ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์์งํ์ฌ ํผ์ด์จ ์๊ด๊ณ์๋ฅผ ๋ถ์ํ๊ณ Keras ๋ผ์ด๋ธ๋ฌ๋ฆฌ๋ฅผ ํตํด LSTM ๋ชจ๋ธ์
๊ตฌ์ถํ๋ค. ํผ์ด์จ ์๊ด๊ณ์๋ฅผ ํตํด ๋ถ์ํ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ๋ ๊ทธ๋ฃน์ ์
๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ๋ก ๋ถ๋ฅํ๋ค. ๊ฐ๊ฐ์ ์
๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ ๊ทธ๋ฃน์ ๋ํ ์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋น๊ตํ๊ณ ๋ชจ๋ธ์
ํ๊ฐํ๋ค. ๊ธฐ์์ฒญ์ผ๋ก๋ถํฐ ์์งํ ์ํฅ ์ง์ญ์ 2018๋
ํ๋ ฅ, ํ์, ๊ธฐ์, ์จ๋, ์ต๋ ๋ฐ์ดํฐ์ ๋จ๋๋ฐ์ ์์ 2018๋
์ํฅ ์ง์ญ ํ๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์ถ๋ ฅ
๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์ด์ฉํ์๋ค.
๋ชจ๋ธ์ ์
๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ ๊ทธ๋ฃน A์ B๋ก ๋๋์ด ๋ ๋ฒ์ ํ์ต์ ์งํํ์์ผ๋ฉฐ ๋ ๊ฒฝ์ฐ ๋ชจ๋ ์ด 4๊ฐ ์์ฑ์ ๋ฐ์ดํฐ๊ฐ ์
๋ ฅ๋์๋ค. ํ๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ ์ถ๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ
๊ณตํต ์์ฑ์ผ๋ก ์ฌ์ฉํ์์ผ๋ฉฐ ๋๋จธ์ง 3๊ฐ์ง ์์ฑ์ ๋ฐ์ดํฐ๋ ํผ์ด์จ ์๊ด๊ณ์์ ๋ฐ๋ฅธ ์ฐ๊ด์ฑ์ผ๋ก ๊ตฌ๋ถ ์ง์ด ์
๋ ฅํ์๋ค. ์
๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ ๊ทธ๋ฃน A์์๋ ํผ์ด์จ
์๊ด๊ณ์์์ ๋ฐ์ ๋๊ณผ ์ฐ๊ด์ฑ์ด ๋ฎ์๋ ํํฅ๊ณผ ์ต๋, ์ผ์กฐ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์๊ณ ์
๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ ๊ทธ๋ฃน B์์๋ ํผ์ด์จ ์๊ด๊ณ์์์ ์ฐ๊ด์ฑ์ ๋ณด์๋ ์ํฅ ์ง์ญ์
ํ์, ๊ธฐ์, ์จ๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์
๋ ฅํ์๋ค. ๊ฐ ๋ฐ์ดํฐ ์ธํธ๋ค์ ์๋ก ์์์ ๋จ์์ ํฌ๊ธฐ๊ฐ ๋ฌ๋ผ์ Min-max ์ ๊ทํ๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์๋ค. Min-max ์ ๊ทํ๋
์(8)๊ณผ ๊ฐ๋ค.
์ฌ๊ธฐ์ $x_{s ca\le d}$๋ ํฌ๊ธฐ๊ฐ ์กฐ์ ๋ ๋ฐ์ดํฐ, $x$๋ ์กฐ์ ํ ๋ฐ์ดํฐ, $x_{\min}$์ ๋ฐ์ดํฐ ์ธํธ์ ๊ฐ์ฅ ์์ ๊ฐ, $x_{\max}$๋
๋ฐ์ดํฐ ์ธํธ์ ๊ฐ์ฅ ํฐ ๊ฐ์ด๋ค. ์
๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ์ 80\%๋ฅผ ํ๋ จ ์ธํธ๋ก ์ค์ ํ๊ณ ๋๋จธ์ง 20\%๋ฅผ ๊ฒ์ฆ ์ธํธ๋ก ํ์๋ค.
์(9)์ ๊ฐ์ด LSTM ๋ ์ด์ด์์ ์ต์ ํ ํจ์๋ก Adam์ ์ฌ์ฉํ๊ณ ํ๊ท ์ ๊ณฑ์ค์ฐจ(Mean Squared Error)๋ก ์์ค์ ๊ณ์ฐํ์๋ค.
์ฌ๊ธฐ์ n์ ๋ฐ์ดํฐ์ ๊ฐ์, $F_{i}$๋ ์์ธกํ ๊ฐ, $Z_{i}$๋ ์ค์ ๊ฐ์ด๋ค. ๊ฐ ๊ฒฝ์ฐ์ ๋ํ ๋ชจ๋ธ์ ํ๋ จ ๊ฒฐ๊ณผ์์ ํ๋ ฅ๋ฐ์ ๋ ์์ธก ์ฑ๋ฅ์
๋ํ ์ค์ฐจ๋ฅผ ๊ฒ์ฆํ๊ธฐ ์ํ์ฌ RMSE(Root Mean Square Error)๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์๋ค. RMSE๋ ์ค์ ํ๊ฒฝ์์ ๊ด์ฐฐ๋๋ ๊ฐ๊ณผ ๋ชจ๋ธ์ด ์ถ์ ํ
๊ฐ๊ณผ์ ์ฐจ์ด๋ฅผ ๋ค๋ฃฐ ๋ ์ฌ์ฉ๋๋ค.
์(10)์์ $\hat y_{i}$์ $y_{i}$๋ ๊ฐ๊ฐ ๋ฐ์ ๋์ ์ค์ ๊ฐ๊ณผ ์์ธกํ ๊ฐ์ ์๋ฏธํ๋ค.
3.2 ์๋ฎฌ๋ ์ด์
๊ฒฐ๊ณผ
ํ๋ ฅ ๋ฐ์ ๋ ์์ธก์ ์ํ์ฌ ๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์ ํ์ด์ฌ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก ์ํํ์์ผ๋ฉฐ, 2018๋
3์ 1์ผ 0์๋ถํฐ 4์ 30์ผ 23์๊น์ง์ ์๊ฐ๋ณ ์ํฅ ์ง์ญ์ ํ๋ ฅ
๋ฐ์ ๋ ๋ฐ์ดํฐ์ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์ด์ฉํ์๋ค. ์
๋ ฅ๋ ๋ฐ์ดํฐ ์ธํธ๋ ๊ธฐ์์ฒญ์์ ์ ๊ณตํ๋ ํ์, ํํฅ, ํ์ง๊ธฐ์, ์จ๋, ์ต๋, ์ผ์กฐ ๋ฐ์ดํฐ์ ํ๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ์
์ถ๋ ฅ์ ์ฌ์ฉํ๋ฉฐ ์
๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ A์ B ๋ ๊ฒฝ์ฐ๋ก ๋๋์ด LSTM ๋ชจ๋ธ์ ํ์ต์์ผฐ๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 3. ๋ชจ๋ธ์ ์์ค ๊ทธ๋ํ
Fig. 3. Modelโs loss graph
์ํฌํฌ(Epoch)๋ ๊ฐ์ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ๋ช ๋ฒ ํ์ตํ ๊ฒ์ธ์ง๋ฅผ ์๋ฏธํ๋ฉฐ ๋ฐ๋ณตํ ๋๋ง๋ค ๊ฐ์ค์น๊ฐ ๊ฐฑ์ ๋๋ฉฐ ๋ชจ๋ธ์ด ํ์ต๋๋ค.
๊ทธ๋ฆผ 3์ ์ต์ ์ ํ์ต ๋ฐ๋ณต ํ์๋ฅผ ํ์ธํ๊ธฐ ์ํ ๋ชจ๋ธ์ ์์ค ๊ทธ๋ํ์ด๋ค. ์ธ๋ก์ถ์ ์์ค, ๊ฐ๋ก์ถ์ ์ํฌํฌ๋ก 100์ผ๋ก ์ค์ ๋์๋ค. ํ๋ จ์ ๋งค ์ํฌํฌ๋ง๋ค
ํ๋ จ ์์ค๊ฐ, val_loss๋ ๋งค ์ํฌํฌ ๋ง๋ค ๊ฒ์ฆ ์์ค๊ฐ์ ์๋ฏธํ๋ฉฐ, ํ์ต ํ์๊ฐ ๋ง์์ง์๋ก ํ๋ จ์ ํฅ์๋์ง๋ง val_loss์ ๊ฐ์ ์์ค์ด ๊ฐ์ํ๋ค๊ฐ
์ผ์ ํ ํ์์ ๋๋ฌํ๊ฒ ๋๋ฉด ๋ค์ ์ฆ๊ฐํ๋ ๊ณผ์ ํฉ(Overfitting)์ด ๋ฐ์ํ๊ฒ ๋๋ค. ๊ณผ์ ํฉ์ด ๋ฐ์ํ์ง ์๋ ์ต์ ์ ๋ฐ๋ณต ํ์๋ฅผ ์ค์ ํ์์ผ๋ฉฐ
๊ทธ์ ๋ฐ๋ฅธ ์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ๋
๊ทธ๋ฆผ 4์ ๊ฐ๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 4. ์
๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ ๊ทธ๋ฃนA์ ํ๋ ฅ ๋ฐ์ ๋ ์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ
Fig. 4. Prediction of wind power generation quantity by input data set A
๊ทธ๋ฆผ 4๋ ํํฅ๊ณผ ์ผ์กฐ, ์ต๋, ํ๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ ์ถ๋ ฅ์ ์
๋ ฅ์ผ๋ก ์ฌ์ฉํ ๋ฐ์ดํฐ ๊ทธ๋ฃน A์ ์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ์ด๋ค. ๊ฐ๋ก์ถ์ ์๊ฐ ๋จ์์ด๋ฉฐ ์ธ๋ก์ถ์ ๊ทธ์ ๋ํ MW๋จ์์
ํ๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์ถ๋ ฅ์ด๋ค. ์ฌ์ฉ๋ ๋ฐ์ดํฐ์ ์๋ 1416๊ฐ๋ก ๊ทธ์ค ์ฝ 1180๊ฐ ์ ๋์ ํด๋นํ๋ ์ฃผํฉ์ ๊ทธ๋ํ๊ฐ ์ ์ฒด ๋ฐ์ดํฐ์ 80\%๋ฅผ ์ฐจ์งํ ํ๋ จ์ฉ
๋ฐ์ดํฐ์ด๊ณ ์ด๋ก์ ๊ทธ๋ํ๋ ๋๋จธ์ง 20\%์ ํด๋นํ๋ฉฐ ์ฃผํฉ์ ๊ทธ๋ํ๋ก๋ถํฐ ๋ฐ์ดํฐ๊ฐ ํ๋ จ๋ ์ดํ ๋ชจ๋ธ์ด ํ๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ ์ถ๋ ฅ ์์ธก์ ์ํํ ๊ทธ๋ํ์ด๋ค. ์ด๊ฒ์
ํ๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ ์ถ๋ ฅ๊ณผ ์ฐ๊ด์ฑ์ด ์๋ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์
๋ ฅ์ผ๋ก ์ฌ์ฉํ ๊ฒฐ๊ณผ์ด๋ฉฐ ์ค์ ๋ฐ์ดํฐ์ธ ํ๋์ ๊ทธ๋ํ์ ํ๋ จ ๊ฒฐ๊ณผ์ธ ์ฃผํฉ์ ๊ทธ๋ํ, ์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ์ธ ์ด๋ก์
๊ทธ๋ํ๊ฐ ์๋ณธ ๋ฐ์ดํฐ์ ์ฐจ์ด๋ฅผ ๋ณด์ธ๋ค. ์ถ๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ์ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ดํฐ๊ฐ ์ฐ๊ด์ฑ์ด ๋ฎ์ ๊ฒฝ์ฐ ๋ชจ๋ธ์ ์ ํ๋์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ค๋ ๊ฒ์ ์ ์ ์๋ค. ํํฅ,
์ต๋, ์ผ์กฐ, ๋ฐ์ ๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์
๋ ฅํ ๊ฒฝ์ฐ์ ๋ชจ๋ธ ์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ ๋ฐ์ดํฐ์ ๋ํด RMSE๋ฅผ ๊ณ์ฐํ ๊ฒฐ๊ณผ 1.79๋ก ๋์๋ค.
๊ทธ๋ฆผ 5๋ ๊ทธ๋ฆผ 6๊ณผ ๋ณด๊ธฐ ์ฌ์ด ๋น๊ต๋ฅผ ์ํด ์ฒจ๋ถํ ํ๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ ์ถ๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ ๊ทธ๋ํ์ด๋ค.
๊ทธ๋ฆผ 6์ ์
๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ๋ก ํผ์ด์จ ์๊ด๊ณ์์์ ๋์ ์ฐ๊ด์ฑ์ ๋ณด์ธ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ดํฐ์ธ ํ์, ๊ธฐ์, ์จ๋์ ํ๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ ์ถ๋ ฅ์ ์ฌ์ฉํ ์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ์ด๋ค. ์ฃผํฉ์ ๊ทธ๋ํ์
์ด๋ก์ ๊ทธ๋ํ๋ ๊ทธ๋ฆผ 4์ ๋ง์ฐฌ๊ฐ์ง๋ก ํ๋ จ ๊ฒฐ๊ณผ ๊ทธ๋ํ์ ํ๋ จ๋ ๋ชจ๋ธ๋ก ์์ธก์ ์ํํ ๊ทธ๋ํ์ด๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 6์ ์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ๋ ๊ทธ๋ฆผ 4์ ๋น๊ตํด ๋ณผ ๋ ์๋ณธ ๋ฐ์ดํฐ์ ๋ ์ ์ฌํ ์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ๊ฐ ๋์๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 6์ ์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ์ ๋ํ RMSE๋ 1.11๋ก ๊ทธ๋ฆผ 4์ ์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ์ ๋ํ RMSE ๊ฐ์ธ 1.79๋ณด๋ค 0.68 ๋ฎ๊ฒ ๋์์ผ๋ฉฐ ๊ทธ๋ฆผ 6์ ์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ๊ฐ ์ ํ๋๊ฐ ๋ ๋๋ค๋ ๊ฒ์ ํ์ธํ ์ ์๋ค. ์ด๊ฒ์ ์ค์ ๋ก ์ ํํ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ดํฐ๊ฐ ์์ธก ์ ํ๋๋ฅผ ๋์ผ ์ ์๋ค๋ ๊ฒ์ ๋ณด์ฌ์ค๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋
๊ทธ๋ฆผ 6์ ๊ทธ๋ํ์์๋ ์ผ๋ถ ๊ธ๋ณํ๋ ๋ฐ์ดํฐ ์ง์ ์์๋ ํ๋์ ๋ถ๋ถ์ด ๋ํ๋ ์ค์ฐจ๊ฐ ์์์ ์ ์ ์๋ค. ์ด๊ฒ์ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ดํฐ๊ฐ ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์์น์ ์ง๋ฆฌ์ ์ผ๋ก
๋ค๋ฅธ ์์น์์ ๊ด์ธก๋ ๋ฐ์ดํฐ์ด๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๋ฐ์ํ ์ค์ฐจ๋ก ๋ณด์ธ๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 5. ์ํฅ๋ ํ๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ ์ถ๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ
Fig. 5. Generation data per time of Yeongheung wind farm.
๊ทธ๋ฆผ. 6. ์
๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ ๊ทธ๋ฃนB์ ํ๋ ฅ ๋ฐ์ ๋ ์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ
Fig. 6. Prediction of wind power generation quantity by input data set B
4. ๊ฒฐ ๋ก
ํ๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ๊ฐ์ ์ ์ฌ์ ์๋์ง ๊ธฐ๋ฐ ๋ฐ์ ์ ๊ธฐ์ ์กฐ๊ฑด์ ๋ฐ๋ผ ์ถ๋ ฅ์ด ํฌ๊ฒ ๋ณ๋ํ์ฌ ์ ๋ ฅ๊ณํต์ ํฌ์
์ ํผ์ก์ ์ผ์ผํฌ ์ ์์ผ๋ฏ๋ก ์์ ์ ์ธ ์ด์์
์ํ์ฌ ์ ํํ ๋ฐ์ ๋์ ์์ธกํ ํ์๊ฐ ์๋ค. ๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์์๋ ํ๋ ฅ ๋ฐ์ ๋ ์ถ๋ ฅ๊ฐ ์์ธก์ ์ํ์ฌ ๋ฅ๋ฌ๋ ๋ชจ๋ธ์ ์ด์ฉํ์๋ค. ํผ์ด์จ ์๊ด๊ณ์๋ก ํ๋ ฅ ๋ฐ์ ๋์
์ํฅ์ ์ฃผ๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ก ํ์๊ณผ ๊ธฐ์, ์จ๋๋ก ์ ์ ํ๊ณ ์
๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ๋ ๊ฐ์ง ๊ฒฝ์ฐ๋ก ๋๋์ด ๋ชจ๋ธ์ ํ์ต์์ผฐ๋ค. ์
๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ๋ ๊ธฐ์์ฒญ์ผ๋ก๋ถํฐ ์์งํ ์ํฅ
์ง์ญ์ ํ์, ํํฅ, ๊ธฐ์, ์จ๋, ์ต๋ ๋ฐ์ดํฐ์ ์ผ์กฐ๋, ๋ฐ์ ๊ธฐ ์ถ๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ๊ฐ ์ฌ์ฉ๋์๋ค. ๋ฅ๋ฌ๋ ๋ชจ๋ธ๋ก๋ Keras ๋ผ์ด๋ธ๋ฌ๋ฆฌ์ LSTM ๋ชจ๋ธ์
์ด์ฉํ์๋ค. ์ ํํ ํ์ต์ ์ํด ๊ฐ๊ฐ์ ๋ฐ์ดํฐ ์งํฉ๋ค์ Min-max ์ ๊ทํํ์๋ค.
์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ์์ ํผ์ด์จ ์๊ด๊ณ์๊ฐ ๋ฎ์๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์
๋ ฅํ ๊ทธ๋ํ๋ ํผ์ด์จ ์๊ด๊ณ์์ ์ฐ๊ด์ฑ์ด ๋์๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์
๋ ฅํ ๊ฒฝ์ฐ๋ณด๋ค ์ ์กฐํ ์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ณด์๋ค.
์ด๋ฅผ ํตํด ์ ํํ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์
๋ ฅํ๋ ๊ฒ์ด ๋ชจ๋ธ์ ํ์ต ์ ํ๋๋ฅผ ๋์ผ ์ ์์์ ํ์ธํ์๋ค.
ํ๋ ฅ๋ฐ์ ๊ธฐ ์ถ๋ ฅ๊ณผ ์ฐ๊ด์ฑ์ด ๋์ ํ์, ๊ธฐ์, ์จ๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์
๋ ฅํ ์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ ๊ทธ๋ํ์์ ์ ์ฒด์ ์ผ๋ก ์๋ณธ ๋ฐ์ดํฐ์ ์ ์ฌํจ์ ๋ณด์๋ค. ์ด๋ ํ๋ ฅ ๋ฐ์ ๋์
์์ธกํ๋๋ฐ LSTM ๋ชจ๋ธ์ด ์ ํฉํ๋ค๋ ๊ฒ์ ๋ณด์ฌ์ค๋ค. ๋ฐ์ดํฐ๊ฐ ๊ธ์์ค๋ฝ๊ฒ ๋ณํ๋ ์ผ๋ถ ์์ ์์๋ ์ค์ฐจ๋ฅผ ๋ณด์ฌ ์ฌ์ ํ ๊ฐ์ ์ด ํ์ํจ์ ์ ์ ์์๋ค.
๋ฐ๋ผ์, ํฅํ ์ฐ๊ตฌ๋ก๋ ์
๋ ฅ์ ์ฌ์ฉ๋ ๋ฐ์ดํฐ๊ฐ ๋ฐ์ ๊ธฐ ์์น์ ๋ฐ์ดํฐ๊ฐ ์๋ ์ธ๊ทผ ์ง์ญ์ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ดํฐ๊ฐ ์ด์ฉ๋ ๊ฒ์ด๋ฏ๋ก, ๊ณต๊ฐํ์ฉ๋ฒ๊ณผ ๊ฐ์ ๊ทผ์ฌ์น๋ฅผ
์ด์ฉํ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์
๋ ฅ์ผ๋ก ํ์ฌ ๋ชจ๋ธ์ ๋ฐ์ํ๋ค๋ฉด ๋ ์ข์ ๊ฒฐ๊ณผ๊ฐ ๋์ฌ ๊ฒ์ผ๋ก ์ฌ๋ฃ๋๋ค.
Acknowledgements
์ด ๋
ผ๋ฌธ์ 2018๋
๋ ์ ๋ถ(๊ต์ก๋ถ)์ ์ฌ์์ผ๋ก ํ๊ตญ์ฐ๊ตฌ์ฌ๋จ์ ์ง์์ ๋ฐ์ ์ํ๋ ๊ธฐ์ด์ฐ๊ตฌ์ฌ์
์. (No. NRF-2018R1D1A1B- 07048098)
References
T. Mahmoud, Z. Y. Dong, J. Ma, 2018, An advanced approach for optimal wind power generation
prediction intervals by using self-adaptive evolutionary extreme learning machine,
Renewable Energy, Vol. 126, pp. 254-269
Bhaskar Kanna, S. N. Singh, 2012, AWNN-Assisted Wind Power Forecasting Using Feed-Forward,
IEEE Transactions on Sustainable Energy, Vol. 3, No. 2
X. Qu, X. Kang, C. Zhang, S. Jiang, X. Ma, 2016, Shortterm prediction of wind power
based on deep long shortterm memory, IEEE PES Asia-Pacific Power and Energy Conference
Xiaoyun Qu, Xiaoning Kang, Chao Zhang, Shuai Jiang, Xiuda Ma, 2016, Short-Term Prediction
of Wind Power Based on Deep Long Short-Term Memory, 2016 IEEE PES Asia-Pacific Power
and Energy Engineering Conference (APPEEC)
Eyecioglu Onder, Hangun Batuhan, Kayisli Korhan, Yesilbudak Mehmet, 2019, Performance
Comparison of Different Machine Learning Algorithms on the Prediction of Wind Turbine
Power Generation, 2019 IEEE 8th International Conference on Renewable Energy Research
and Applications (ICRERA)
G. Chen, 2019, Research on Wind Power Prediction Method Based on Convolutional Neural
Network and Genetic Algorithm, 2019 IEEE Innovative Smart Grid Technologies -Asia
(ISGT Asia), Chengdu, China, pp. 3573-3578
M. Liu, P. Qiu, K. Wei, 2019, Research on Wind Speed Prediction of Wind Power System
Based on GRU Deep Learning, 2019 IEEE 3rd Conference on Energy Internet and Energy
System Integration (EI2), Changsha, China, pp. 1699-1703
S. Hochreiter, J. Schmidhuber, 1997, Long Short-Term memory, Neural Computation, Vol.
9, No. 8, pp. 1735-1780
์ ์์๊ฐ
2019๋
2์ ํ๊ฒฝ๋ํ๊ต ์ ์์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
.
2021๋
2์ ํ๊ฒฝ๋ํ๊ต ์ผ๋ฐ๋ํ์ IoT ์ตํฉ์ฐ์
ํ๊ณผ ์กธ์
(์์ฌ)
2021๋
3์~ํ์ฌ ใ์ง์ ๊ธฐ์์ง๋์ด๋ง ์ฌ์ง์ค.
1987๋
ํ์๋ ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
.
1989๋
๋ ๋ํ์ ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
(์์ฌ).
1993๋
๋ ๋ํ์ ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
(๊ณต๋ฐ).
1994๋
์๋จ๋ํ๊ต ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์ ์๊ฐ์ฌ.
2010๋
2์โผ2011๋
1์ ์ฑ๊ท ๊ด๋ํ๊ต ์ฐ๊ตฌ๊ต์.
2018๋
2์โผ2019๋
1์ University of Colorado Denver Visiting Scholar.
1996๋
โผํ์ฌ ํ๊ฒฝ๋ํ๊ต ์ ์์ ๊ธฐ๊ณตํ๋ถ ๊ต์.
1988๋
ํ์๋ ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
.
1990๋
๋ ๋ํ์ ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
(์์ฌ).
1996๋
๋ ๋ํ์ ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
(๊ณต๋ฐ).
1996๋
์ ์์ฐ๋ํ ์ ๊ธฐ๊ณผ ๋ถ๊ต์.
2011๋
9์~2012๋
8์ Baylor University Visiting Scholar.
2020๋
2์~2021๋
1์ University of Colorado Denver Visiting Scholar.
2008๋
9์~ํ์ฌ ํ๊ฒฝ๋ํ๊ต ์ ์์ ๊ธฐ๊ณตํ๋ถ ๊ต์.