์์ฐ์ฃผ
(Yeon-Ju An)
1iD
์ดํ๊ธฐ
(Taeck-Kie Lee)
2iD
๊น๊ทํธ
(Kyu-Ho Kim)
โ iD
-
(Dept. of IoT Fusion Industry, Hankyong National University, Korea.)
-
(Dept. of Electrical Engineering, Hankyong National University, Korea.)
Copyright ยฉ The Korean Institute of Electrical Engineers(KIEE)
Key words
Photovoltaic Power Generation, Prediction, Long Short-Term Memory(LSTM), Deep Learning
1. ์ ๋ก
์ ์ธ๊ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ฌ์ ์๋์ง์์ ์ฌ์ฉ์ ํ๋ํ๊ณ ์ ํ๋ ๊ธฐ์ ์ , ์ฌํ์ ๋
ธ๋ ฅ์ด ์ด๋ฃจ์ด์ง๊ณ ์๋ค. ๋ํ๋ฏผ๊ตญ์์๋ 2017๋
12์์ โ์ฌ์์๋์ง 3020
์ดํ๊ณํโ์ ๋ฐํํ๋ ๋ฑ ๊ตญ๋ด์ธ์์ ์ ์ฌ์ ์๋์ง์์ ๋ฐ์ ์ฉ๋์ด ๊ธฐ๋ก์ ์ผ๋ก ๋์ด๋๋ ์ถ์ธ์ด๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ ์ฌ์ ์๋์ง์์ ๊ธฐ์ ๋งค๊ฐ ๋ณ์๋ค์ ๋งค์ฐ ๋ฏผ๊ฐํ๋ค๋
ํ๋ฅ ์ ํน์ฑ์ด ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ ๋ ฅ ๊ณต๊ธ์ ์์ ๊ณผ ์ ๋ขฐ์ฑ์ ์ ์งํ๊ธฐ ์ํด์๋ ๋ฐ์ ๋ ์์ธก์ ๊ดํ ์ฐ๊ตฌ๋ ํ์์ ์ผ ๊ฒ์ด๋ค. ์ ์ฌ์ ์๋์ง์ ๋ฐ์ ๋ ์์ธก์๋
๋จธ์ ๋ฌ๋(Machine learning)๊ณผ ๋ฅ๋ฌ๋(Deep learning) ๊ธฐ์ ๋ก ์์ธก์ ์ํํ๋ ๋ฐฉ๋ฒ๋ค์ด ์ฐ๊ตฌ์ ์ฃผ๋ก ์ฌ์ฉ๋๋ฉฐ ๊ทธ์ค์์๋ ์ธ๊ณต์ ๊ฒฝ๋ง
๊ธฐ์ ์ ํ์ฉํ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ํฐ ๋น์ค์ ์ฐจ์งํ๊ณ ์๋ค. ์ ์ฌ์ ์๋์ง์ ๋ฐ์ ๋ ์์ธก ํจ์จ์ ๋์ด๋ ค๋ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ํ๋ฐํ ์งํ ์ค์ด๋ค. Hui He ๋ฑ์ ์กฐ๋ ์ง์
๋ฐ LSTM์ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก ํ์๊ด ๋ฐ์ ์์ ์ ๋ ฅ ์์ธก ์ ๊ทผ ๋ฐฉ์์ ์ ์ํ์๊ณ (2), Spyros Theo- charides ๋ฑ์ ์ธ๊ณต ์ ๊ฒฝ๋ง(Artificial Neural Network, ANN), ์ง์ ๋ฒกํฐ ํ๊ท(Support
Vector Regression, SVR)๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ ๋น๊ตํ์๋ค(3), ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ฌ์ธต์ ๊ฒฝ๋ง(Deep Neural Network, DNN)์ ํ์ฉํ์ฌ ํ์๊ด ๋ฐ์ ๋ ์์ธก ๋ชจ๋ธ์ ๊ตฌ์ฑํ๋ ๋ฑ์ ์ฐ๊ตฌ๊ฐ ์ด๋ฃจ์ด์ง๊ณ ์๋ค(4).
๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์์๋ ํ์๊ด ๋ฐ์ ์์ธก์ ์ํ์ฌ ์ฃผ์ํ ๊ธฐ์ ๋งค๊ฐ ๋ณ์๋ฅผ ์ ์ ํ์ฌ ์ค์ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ดํฐ ์ธํธ๋ฅผ ํ์ฉํ์ฌ ํ์๊ด ๋ฐ์ ์์ธกํ์๋ค. ๋ฅ๋ฌ๋ ๋ผ์ด๋ธ๋ฌ๋ฆฌ
์ผ๋ผ์ค(Keras)๋ฅผ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก ์ ์ฌ์ ์๋์ง์์ ํ๋์ธ ํ์๊ด ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์ถ๋ ฅ ์์ธก ๋ชจ๋ธ์ ๊ตฌ์ฑํ์ฌ ํ์ต ๋ฅ๋ ฅ์ ์
์ฆํ๊ณ ๋ฐ์ ๋์ ์์ธกํ์๋ค.
2. ๋ณธ ๋ก
2.1 ๋ฅ๋ฌ๋ ๋ชจ๋ธ๋ง
์๊ณ์ด ๋ถ์์ ํตํด์ ํ์๊ด ๋ฐ์ ๋ ๋ฐ ์ผ์กฐ ์๊ฐ, ์ผ์ฌ๋์ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ๋ถ์ํ๊ณ ๋ฅ๋ฌ๋ ๋ผ์ด๋ธ๋ฌ๋ฆฌ์ธ ์ผ๋ผ์ค๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ LSTM(Long Short-Term
Memory) ๋ชจ๋ธ์ ๊ตฌ์ฑํ์๋ค.
2.1.1 ์๊ณ์ด ๋ถ์
์๊ณ์ด ๋ถ์์ ์ผ์ ํ ์๊ฐ ๊ฐ๊ฒฉ์ผ๋ก ์๊ฐ ๋ณ์์ ํ๋ฆ์ ๋ฐ๋ผ ๊ณผ๊ฑฐ์ ๋ฐ์ดํฐ์์ ์ ์๋ฏธํ ๋ฒ์น์ฑ์ ํ์ตํ๊ณ ๊ทธ ๋ฒ์น์ฑ์ ๋ฐ๋ผ ๋ฐ๋ณต๋๋ ๊ฒ์ ๊ฐ์ ํ์ฌ
์ข
์๋ณ์๋ฅผ ์์ธกํ๋ ๊ฒ์ด๋ค. ์๊ณ์ด ๋ถ์์ ์๋ฃ์ ์๊ธฐ์ข
์ ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ํ์
ํ๊ณ ์์๋ธ ๊ตฌ์กฐ์ ๋ฒ์น์ฑ์ผ๋ก ํ์ตํ๋ ๋ชจํ(Model)์ ๊ฐ๋ฐํ์ฌ ๋ฏธ๋์ ๊ฐ์ด๋
์ํฉ์ ์์ธกํ๋ ๊ฒ์ ๋ชฉ์ ์ผ๋ก ํ๋ค.
๋ถ์์ ์ฌ์ฉ๋๋ ์๊ณ์ด ์๋ฃ์ ํน์ฑ์ผ๋ก๋ ์ถ์ธ ๋ณ๋(Trend variation : T), ์ํ ๋ณ๋(Cyclical variation : C),
๊ณ์ ๋ณ๋(Seasonal variation : S), ๋ถ๊ท์น ๋ณ๋(Irregular variation : I)์ด ์๋ค. ์ค์ ๋ก ๊ด์ธก๋๋ ์๊ณ์ด ๋ฐ์ดํฐ๋
์์ ๋ค ๊ฐ์ง ์์๊ฐ ํฉ์ด๋ ๊ณฑ์ ํํ๋ก ๊ฒฐํฉํ๋ค๊ณ ๊ฐ์ ํ์ฌ ๋ํ๋ธ๋ค.
2.1.2 ์ผ๋ผ์ค(Keras)
์ผ๋ผ์ค(Keras)๋ ๋ฅ๋ฌ๋ ๋ชจ๋ธ์ ๋ง๋ค ์ ์๋ ๋ผ์ด๋ธ๋ฌ๋ฆฌ์ด๋ค. ์ผ๋ผ์ค์์ ๊ฐ์ฅ ํต์ฌ์ ์ธ ๊ฒ์ ๋ชจ๋ธ์ด๋ค. ๋ฅ๋ฌ๋ ๋ชจ๋ธ์ ์์ฑํ ๋ ์ฐ๋ฆฌ๋ ๋ค์ค ์
๋ ฅ๊ณผ
๋ค์ค ์ถ๋ ฅ ๋ฑ์ ๋ณต์กํ ๊ตฌ์ฑ์ ๊ฐ์ง ๋ชจ๋ธ์ ํ์๋ก ํ๊ฒ ๋๋๋ฐ ์ํ์ค ๋ชจ๋ธ(Sequential model)๋ก ์์ฐจ์ ์ผ๋ก ๋ ์ด์ด(Layer)๋ฅผ ์๋
๊ฒ ์ธ์๋ ์ผ๋ผ์ค ํจ์ API(Functional API)๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ ๋ณต์กํ ๋ชจ๋ธ์ ๊ตฌ์ฑํ ์ ์๋ค.
์ผ๋ผ์ค๋ก ๋ฅ๋ฌ๋ ๋ชจ๋ธ์ ๋ง๋ค๋ ค๋ฉด ๋จผ์ ์ฌ์ฉํ๊ณ ์ ํ๋ ์๋ณธ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ๋ถ๋ฌ์ค๊ฑฐ๋ ์๋ฎฌ๋ ์ด์
์ ํตํด์ ํ์ํ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์์ฑํ๋ค. ์ด๋ ์๋ฎฌ๋ ์ด์
์ ์ฌ์ฉํ
๋ฐ์ดํฐ์ ํ๋ จ์
, ๊ฒ์ฆ์
, ์ํ์
์ ์์ฑํ๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ์ฌ์ฉํ๊ณ ์ ํ๋ ๋ชจ๋ธ์ ๋ฐ๋ผ ์ํ์ค ๋ชจ๋ธ๊ณผ ์ผ๋ผ์ค ํจ์ API ์ค์์ ์ ํํ์ฌ ํ์ํ ๋ ์ด์ด๋ฅผ
๊ตฌ์ฑํ๋ค. ๊ตฌ์ฑํ ๋ชจ๋ธ์ ํ์ต ๊ณผ์ ์ ์ค์ ํ๊ณ ์ฒ์์ ์์ฑํ ํ๋ จ์
์ ์ด์ฉํ์ฌ ํ์ต์ํจ๋ค. ํ์ต ๊ณผ์ ์ ๋ฐ๋ณตํ๋ฉฐ ๋ฐ๋ณต ํ์์ ๋ฐ๋ผ์ ์์ค๊ณผ ์ ํ๋
๋ฑ์ ๋ณด๋ฉด์ ํ์ต ์ํฉ์ ํ๋จํ๋ค. ๊ทธ๋ค์ ์ํ ์
์ผ๋ก ์์ธก์ด ์ ๋๋ก ์ํ๋์๋์ง ๋ชจ๋ธ์ ํ๊ฐํ๋ค.
2.1.3 LSTM(Long Short-Term Memory)
๋ฅ๋ฌ๋ ์๊ณ ๋ฆฌ์ฆ์ ๋ฐฉ๋ฒ์ ํ๋์ธ RNN(Recurrent Neural Networks)์ ์ง์ ์ ๋ฐ์ดํฐ์ ํ์ฌ์ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์ทจํฉํ์ฌ ์์ธกํ๋ ๊ตฌ์กฐ์ด๋ค.
์๊ฐ์์ผ๋ก ์์๋ฅผ ๊ฐ๋ ์
๋ ฅ๊ฐ์ ์๊ธฐ์ข
์ ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๋ถ์ํ ์ ์์ด ์๊ฐ์์์ ์๊ณ์ด ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์ฒ๋ฆฌํ๋ ๋ฐ ์ ํฉํ๊ฒ ์ค๊ณ๋์ด ์๋ค. ์ด์ ์ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ๊ธฐ์ตํ๊ณ
ํ์ฌ์ ๋ฐ์ดํฐ์ ์๊ด๊ด๊ณ๋ฅผ ๋ถ์ํ์ฌ ๋ค์ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์์ธกํ๋ ๋ฌธ์ ์์ ์ ์ฉํ์ง๋ง ๋ณด๋ค ์ด์ ์ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ๊ณ ๋ คํ ์๋ก ๊ฒฝ์ฌ๋ฅผ ์์คํ๋ ์ฅ๊ธฐ ์์กด์ฑ ๋ฌธ์ ๋ฅผ
๊ฐ์ง๋ค. ์ง์ ์ด ์๋ ๋จผ ๊ณผ๊ฑฐ์ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ๊ณ ๋ คํ์ง ๋ชปํ๋ ํ๊ณ์ ๋๋ฌธ์ ์ด๋ฅผ ๊ตฌ์กฐ์ ์ผ๋ก ๊ฐ์ ํ ๊ฒ์ด LSTM์ด๋ค.
LSTM์ ๊ทธ๋ฆผ 1๊ณผ ๊ทธ๋ฆผ 2์ ๋ํ๋ธ ๊ฒ์ฒ๋ผ ๋จ์ผ ๋ด๋ด ๋คํธ์ํฌ์ด์ง๋ง ๋ด๋ถ์์ 4๊ฐ์ ๋ ์ด์ด๊ฐ ์ํธ์์ฉํ๋ ๊ตฌ์กฐ๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ ธ ์๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 1์ ๊ธฐ๋ณธ LSTM์ ๋ด๋ถ ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๋ณด์ฌ์ฃผ๊ณ ์๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 2๋ ์ฌ๋ฌ๊ฐ์ ์ธต์ผ๋ก ์ด๋ฃจ์ด์ง ๊ธฐ๋ณธ์ ์ธ LSTM์ ๊ตฌ์กฐ์ด๋ค. LSTM ๋คํธ์ํฌ์ ๋ด๋ถ ๊ตฌ์กฐ๋ ๋ง๊ฐ ๊ฒ์ดํธ(Forget Gate), ์
๋ ฅ ๊ฒ์ดํธ(Input
Gate), ์ถ๋ ฅ ๊ฒ์ดํธ(Output Gate)์ ์ธ ๊ฐ์ง ๊ฒ์ดํธ๊ฐ ์์ผ๋ฉฐ ๊ฐ ๊ฒ์ดํธ์์ ์๊ทธ๋ชจ์ด๋ ํจ์๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ์ ๋ณด๋ฅผ ์ ํ์ ์ผ๋ก ์ฒ๋ฆฌํ๋ ์ฐ์ฐ์
ํ๋ค. ๋จผ์ ๋ง๊ฐ ๊ฒ์ดํธ์์๋ ์ด์ ๋ฐ์ดํฐ์์ ์ด๋ค ๊ฐ์ ๋ฒ๋ฆฌ๊ณ ์ทจํ ์ง๋ฅผ ๊ฒฐ์ ํ๋ค. ์ด๋ ์ฐ์ด๋ ํจ์๋ ์(1)๊ณผ ๊ฐ๋ค.
์
๋ ฅ ๊ฒ์ดํธ์์๋ ํ์ฌ์ ์ ๋ณด๋ฅผ ์
์คํ
์ดํธ(Cell State)์ ์ผ๋ง๋ ๋ํ ์ง ๊ฒฐ์ ํ๋ค. $i_{t}$๊ฐ ์
๋ ฅ ๊ฒ์ดํธ ์ญํ ์ ํด์ฃผ๋ฉฐ $\widetilde
C_{t}$์ ๊ฐ์ด ํ์ฌ์ ์
์คํ
์ดํธ ๊ฐ์ด ๋๋ค.
๋ง๊ฐ ๊ฒ์ดํธ์ ์
๋ ฅ ๊ฒ์ดํธ๋ฅผ ํตํด์ ์ป์ ๊ฒฐ๊ณผ๊ฐ์ผ๋ก ํ์ฌ์ ์
์คํ
์ดํธ์ ๊ฐ์ ์๋ก ์
๋ฐ์ดํธํ๋ค.
๋ง์ง๋ง์ผ๋ก ์ถ๋ ฅ ๊ฒ์ดํธ๋ ์์ ๊ณผ์ ์ผ๋ก ์ ํด์ง ์
์คํ
์ดํธ์ ๊ฐ์ ์ต์ข
์ ์ผ๋ก ์ผ๋ง๋ ์ถ๋ ฅํ ์ง ๊ฒฐ์ ํ๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 1. LSTM ๋ด๋ถ ๊ตฌ์กฐ
Fig. 1. LSTM Internal Structure
๊ทธ๋ฆผ. 2. LSTM ๊ตฌ์กฐ
Fig. 2. LSTM Structure
3. ์๋ฎฌ๋ ์ด์
๋ณธ ์ฐ๊ตฌ์์๋ ์ ์ฌ์ ์๋์ง์ ์ค ๊ฐ์ฅ ํฐ ๋น์ค์ ์ฐจ์งํ๋ ํ์๊ด์ ๊ธฐ๋ฐ์ผ๋ก ํ ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ ๋์ ์์ธกํ๊ณ ์ ํ๋ค. ๋จผ์ ๋์ ์ง์ญ์ ์ฐ๊ฐ ๋ฐ์ ๋์
ํตํด ๊ธฐ์ ๋งค๊ฐ ๋ณ์์ ์ฐ๊ด์ฑ์ ์ฐพ์ ๊ด๋ จ ๋ณ์๋ฅผ ์ ์ ํ๋ค. ์ค์ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ดํฐ ์ธํธ์ ์๊ฐ๋ณ ๋ฐ์ ๋ ๋ฐ์ดํฐ ์ธํธ๋ฅผ ํ์ฉํ์ฌ ์ ์ ํ ๊ธฐ์ ๋งค๊ฐ ๋ณ์๋ก
๋์ ์ง์ญ์ ํ์๊ด ๋ฐ์ ๋์ ์์ธกํด๋ณด๊ณ ๋ฐ์ ๋์ ํฌํจํ ์์ธก์ ์ํํ์ฌ ์ ์ ํ ๋งค๊ฐ ๋ณ์์์ ์ฐ๊ด์ฑ๊ณผ ๊ตฌ์ฑํ ๋ชจ๋ธ์ ํ์ต ๋ฅ๋ ฅ ๋ฐ ์์ธก ์ฑ๋ฅ์ ํ์ธํ๋ค.
์ ๋ผ๋จ๋ ์์ ์ง์ญ์ ๋๊ท๋ชจ ํ์๊ด ๋ฐ์ ์์ 2019๋
๋์ ์ผ์กฐ ์๊ฐ๊ณผ ์ผ์ฌ๋, ๋ฐ์ ๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ๋ณธ ์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ์ํํ์๋ค. ๋ฐ์ ๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ ํ๊ตญ์๋ถ๋ฐ์ ์
์๊ฐ๋ณ ํ์๊ด ๋ฐ์ ํํฉ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์์งํ์ฌ ์ฌ์ฉํ์๋ค. ์ผ์กฐ, ์ผ์ฌ ๋ฐ์ดํฐ๋ ๊ธฐ์์ฒญ์๋ฃ ๊ฐ๋ฐฉํฌํธ์์ ๋์ ์ง์ญ์ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์์งํ์๋ค.
3.1 ๊ธฐ์ ๋งค๊ฐ ๋ณ์ ์ ์
3.1.1 ๊ณ์ ๋ณ ๋ฐ์ ๋
์์๊ตฐ์ ์ค์น๋ ํ์๊ด ๋ฐ์ ์์ 2017๋
๋๋ถํฐ 2019๋
๋๊น์ง์ ์ผ๋ณ, ์๊ฐ๋ณ ๋ฐ์ ๋ ์๋ฃ๋ฅผ ์์งํ์๋ค. ์ ๋จ ์์๊ตฐ F1 ๊ฒฝ๊ธฐ์ฅ์ ์ค์น๋ ํ์๊ด
๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์ด ์ค๋น์ฉ๋์ 13.3ใฟ์ด๋ฉฐ ๊ทธ๋ฆผ 3์ 2018๋
๋ ์์ ํ์๊ด ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์ผ๊ฐ ๋ฐ์ ๋์ ๋ํ๋ธ ๊ฒ์ด๋ค. ํ 1์ ๊ทธ๋ฆผ 3์ ๋ฐ์ดํฐ๋ค์ ๊ณ์ ๋ณ๋ก ํ๊ท ๋ด์ด์ ๋ฐ์ ๋์ ํ์ํด ๋์ ๊ฒ์ผ๋ก ์ฌ๋ฆ์ 12~14์๊ฒฝ ๋ฐ์ ๋์ด ๊ฐ์ฅ ๋ง๊ณ ๊ฒจ์ธ์ 16~18์๊ฒฝ์ ๋ฐ์ ๋์ด ๊ฐ์ฅ ์ ๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 3. ์ฐ๊ฐ ์์ ์ง์ญ ํ์๊ด ๋ฐ์ ๋(2018๋
)
Fig. 3. Yearly Yeongam Photovoltaic Power Generation(2018)
ํ 1. ๊ณ์ ๋ณ ํ๊ท ํ์๊ด ๋ฐ์ ๋
Table 1. Average Photovoltaic Power Generation by Season
๊ณ์
|
๋ฐ์ ๋(kW)
|
๋ด
|
54,607,930
|
์ฌ๋ฆ
|
59,298,574
|
๊ฐ์
|
47,734,576
|
๊ฒจ์ธ
|
35,100,480
|
3.1.2 ์ผ์กฐ ์๊ฐ ๋ฐ ์ผ์ฌ๋
์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก ๊ธฐ์กด์ ์ฐ์ด๋ ํ์๊ด ๋ฐ์ ๋ ์์ธก ๋ฐฉ๋ฒ์์ ์ฐ์ด๋ ์ ๋ ๊ฐ์ง๊ฐ ์๋ค. ์ฒซ ๋ฒ์งธ ์์ ์ฐ๊ฐ ์ด๋ฐ์ ๋๊ณผ ์ํ๊ท ์ผ์ฌ๋, ์ฐ๊ฐ ์ด ์ผ์ฌ๋์
๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์ด์ฉํ์์ผ๋ฉฐ ์(7)๊ณผ ๊ฐ๋ค.
๋ ๋ฒ์งธ๋ ํ์๊ด ์ค๋น์ฉ๋๊ณผ ๊ฐ๋์จ, ์ํ๊ท ์ผ์กฐ ์๊ฐ์ ์ด์ฉํ๋ฉฐ
์(8)๊ณผ ๊ฐ๋ค.
์(7)๊ณผ
์(8)์ ํ์๊ด ๋ฐ์ ์ ์ฐ๊ฐ ๋ฐ์ ๋๊ณผ ์๊ฐ ๋ฐ์ ๋์ ์์ธกํ๋ ๋ฐ ์ฃผ๋ก ์ฌ์ฉ๋๋ฉฐ ๋ ์์์ ๊ณ ๋ คํ๋ ๊ธฐ์ ๋งค๊ฐ ๋ณ์๋ ๊ฐ๊ฐ ์ผ์ฌ๋๊ณผ ์ผ์กฐ ์๊ฐ์ด๋ค.
๊ทธ๋ฆผ 4์ 5๋ ์์ ์ง์ญ์ ์ฐ๊ฐ ํ์๊ด ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์ผ์กฐ ์๊ฐ๊ณผ ์ผ์ฌ๋์ ๋ํ๋ธ ๊ฒ์ด๋ค. ๊ณ์ ๋ณ ๋ฐ์ ๋์ ๋ถ์ํ์์ ๋ ํ์๊ด ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ ๋์ ํ์์ ๋น
์๋์ง๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ๋ฐ์ ํ๋ ํ์๊ด ๋ฐ์ ์ ํน์ฑ์ ์ฌ๋ฆ์ ๊ฐ์ฅ ๋ง๊ณ ๊ฒจ์ธ์ ๊ฐ์ฅ ์ ์ ๊ฒ์ ํ์ธํ ์ ์๋ค. ํด๋น ์ฐ๋์ ์ผ์กฐ ์๊ฐ, ์ผ์ฌ๋, ํ๊ท
๊ธฐ์จ, ๊ตฌ๋ฆ ๋ฑ ์ฌ๋ฌ ๊ธฐ์ ๋งค๊ฐ ๋ณ์๋ฅผ ๋น๊ตํด๋ณด์์ ๋ ๋ ๊ณ์ ์ ๊ฐ์ฅ ํฐ ์ฐจ์ด๋ฅผ ๋ณด์ด๋ ๊ฒ์ ์ผ์กฐ ์๊ฐ๊ณผ ์ผ์ฌ๋์ด์๋ค. ์ผ์กฐ ์๊ฐ๊ณผ ์ผ์ฌ๋์ ๋
๋งค๊ฐ ๋ณ์์ ๋ณํ ์ถ์ด๊ฐ ๋น์ทํ๋ฉฐ ๋ฐ์ ๋์ ๋ณํ ์ถ์ด์๋ ๋ฐ์ ํ๊ฒ ๊ด๋ จ ์๋ค๊ณ ํ๋จํ์ฌ ์ผ์กฐ ์๊ฐ๊ณผ ์ผ์ฌ๋์ ์ ์๋ฏธํ ๊ธฐ์ ๋งค๊ฐ ๋ณ์๋ก ์ ์ ํ์๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 4. ์ ์ฒด ์ผ์กฐ ์๊ฐ
Fig. 4. Total Sunshine Time
๊ทธ๋ฆผ. 5. ์์ ์ง์ญ์ ํ์๊ด ๋ฐ์ ์ผ์ฌ๋
Fig. 5. Yearly Yeongam Photovoltaic Power Generation
3.2 ๋ฅ๋ฌ๋ ๋ชจ๋ธ์ ์ด์ฉํ ์์ธก
3.2.1 ์ผ์กฐ ์๊ฐ๊ณผ ์ผ์ฌ๋์ ๊ณ ๋ คํ ์์ธก
์๋ฎฌ๋ ์ด์
์ ํ์๊ด ๋ฐ์ ์ ์ํฅ์ ๋ฏธ์น๋ ์ ์๋ฏธํ ๊ธฐ์ ๋งค๊ฐ ๋ณ์๋ก ์ผ์กฐ ์๊ฐ๊ณผ ์ผ์ฌ๋์ ์ ์ ํ์๋ค. ์ผ์กฐ ์๊ฐ๊ณผ ์ผ์ฌ๋๋ง์ผ๋ก ํ์๊ด ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ๋ฐ์ ๋์
์์ธกํ์๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 6์ ์์ธก์ ์ฌ์ฉํ ์ผ์กฐ ์๊ฐ๊ณผ ํ์๊ด ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ๊ฐ์ ธ์จ ๋ฐ์ ๊ธฐ์ ์ค์ ๋ฐ์ ๋ ๊ทธ๋ํ์ด๋ค.
๋จผ์ ์
๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ ์์๋ค์ ๋จ์์ ํฌ๊ธฐ๊ฐ ๋ค๋ฅด๋ฏ๋ก ์์๋ค์ ์ ๊ทํํ๋ค. ๊ฐ ๋ฐ์ดํฐ๋ min-max scaler๋ฅผ ์ฌ์ฉํ์ฌ ์ ๊ทํ๋ฅผ ํ์๋ค. ์ ๊ทํ์
์ฌ์ฉํ Min-Max ์์ ์๋์ ๊ฐ๋ค. ์ด๋ ์(9)๋ ๊ฐ ์์์ ์ต์๊ฐ์ $x_{\min}$์ ์ต๋๊ฐ์ $x_{\max}$์ ๋์์ํค๋ ํจ์์ด๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 6. ํ์๊ด ๋ฐ์ ๋ ๋ฐ์ดํฐ
Fig. 6. Photovoltaic Power Generation Data
์ผ์กฐ ์๊ฐ๊ณผ ์ผ์ฌ๋์ ์
๋ ฅ์ผ๋ก ํ 2๊ฐ์ง ์์ฑ์ ์
๋ ฅ ๋ชจ๋ธ์ด ํ์ตํ ๊ฒฐ๊ณผ๋
๊ทธ๋ฆผ 7์ ๋ํ๋ด์๋ค. ๋ฐ์ดํฐ ํ๋ ์์์ ์ฃผํฉ์ ๊ทธ๋ํ๋ 2019๋
6์ 30์ผ๊น์ง ๊ฐ ๋ ์ง์ 0์๋ถํฐ 24์๊น์ง์ ์ผ์กฐ ์๊ฐ๊ณผ ์ผ์ฌ๋์ ๋ฐ์ดํฐ๋ก ํ์ตํ
๋ฐ์ดํฐ์ด๋ค. ํ๋ จ๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ก ์์ธก์ ์ํํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ ์ด๋ก์ ๊ทธ๋ํ๋ก ๋ํ๋ด๊ณ ์๋ค.
๊ทธ๋ฆผ 7์ ํ๋์ ๊ทธ๋ํ๋ ์
๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ์ ๋์ผํ ๋ฒ์์ ์ค์ ์๊ฐ๋ณ ํ์๊ด ๋ฐ์ ๋์ ๋ํ๋ด๋ ๊ทธ๋ํ์ด๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 7. ์ผ์กฐ ์๊ฐ, ์ผ์ฌ๋์ ๊ณ ๋ คํ ์์ธก
Fig. 7. Prediction considering Daylight Time and Solar Radiation
๊ฒฐ๊ณผ๋ ํ์ต๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ก ์์ธก์ ์ํํ ๊ทธ๋ํ๊ฐ ์ค์ ๋ฐ์ ๋์ ๋ํ๋ด๋ ํ๋์ ๊ทธ๋ํ์ ์์ญ์์ ์กฐ๊ธ์ฉ ๋ฒ์ด๋๋ ๋ชจ์ต์ ํ์ธํ ์ ์๋ค. ์ผ์กฐ ์๊ฐ๊ณผ
์ผ์ฌ๋๋ง์ผ๋ก ์์ธก์ ์ํํ ๊ทธ๋ํ๊ฐ ์ค์ ๋ฐ์ ๋์ ๋ชป ๋ฏธ์น๊ฑฐ๋ ๋์ด๊ฐ๋ ๊ฒฝ์ฐ๋ ๊ณผ๊ฑฐ ๋ฐ์ดํฐ๋ก ํ์ตํ์ฌ ์์ธกํ ๊ฒ๊ณผ ์ค์ ๊ธฐ์ ์ํฉ์ ์ฐจ์ด๊ฐ ๋ฐ์ ๋
๊ฒ์ ์ํฅ์ด๋ผ๊ณ ๋ถ์๋๋ค.
๊ทธ๋ฆผ 8์ ์ค์ธก๊ฐ๊ณผ ์์ธก๊ฐ์ ์ค์ฐจ์จ์ ๋ณด์ฌ์ฃผ๋ ๊ทธ๋ํ์ด๋ค. ์ด ๊ฒฝ์ฐ์ epoch๊ฐ ๋ง์์๋ก ์์ค์ด ์์์ง์ ์ ์ ์๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 8. ์ผ์กฐ ์๊ฐ, ์ผ์ฌ๋ ๋ชจ๋ธ์ ๊ณ ๋ คํ ์์ค
Fig. 8. Loss considering Daylight and Solar Radiation Model
3.2.2 ์ผ์กฐ ์๊ฐ, ์ผ์ฌ๋ ๋ฐ ๋ฐ์ ๋์ ๊ณ ๋ คํ ์์ธก
๊ทธ๋ฆผ 9๋ ๋ ๊ฐ์ง์ ๊ธฐ์ ๋งค๊ฐ ๋ณ์์ ์ค์ ๋ฐ์ ๋๊น์ง ์
๋ ฅ ๋ฐ์ดํฐ๋ก ๋ฃ์ด์ ์์ธก์ ์ํํ ๊ฒฐ๊ณผ์ด๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 9๋ ์ค์ ๋ฐ์ ๋ ๋ฐ์ดํฐ์ ๊ทธ๋ํ๋ฅผ ๋ฒ์ด๋๋ ๊ฐ๋ค์ด ๊ทธ๋ฆผ 7์ ๋นํด์ ์ ๊ฒ ํ์ธ๋๋ค. ์ค์ฐจ๋ ํ์ฐํ ์ค์ด๋ค์ด ์์ธก์ ์ ํ๋๊ฐ ๋์์ก๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ค์ ๋ฐ์ ๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์
๋ ฅํ์์๋ ์์ธก์ ์ํํ ๊ทธ๋ํ๊ฐ ์ค์
๋ฐ์ ๋ ๊ทธ๋ํ์ ์ฐจ์ด๋ฅผ ๋ณด์ธ๋ค๋ ๊ฒ์ ๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์์ ๊ณ ๋ คํ ๊ธฐ์ ๋งค๊ฐ ๋ณ์๋ค ์ธ์ ๋ค๋ฅธ ๋งค๊ฐ ๋ณ์๋ค๋ ์์ฉํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ผ๊ณ ๋ณผ ์ ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ๊ทธ๋ฆผ 7์ ๊ฒฐ๊ณผ์ ๊ทธ๋ฆผ 9๋ ๋งค์ฐ ์ ์ฌํ ์ถ์ด๋ฅผ ๋ณด์ด๊ณ ์์ผ๋ฉฐ ์ผ์กฐ ์๊ฐ๊ณผ ์ผ์ฌ
๊ทธ๋ฆผ. 9. ์ผ์กฐ ์๊ฐ, ์ผ์ฌ๋ ๋ฐ ๋ฐ์ ๋์ ๊ณ ๋ คํ ์์ธก
Fig. 9. Prediction considering Daylight Time, Solar Radiation and Power Generation
๊ทธ๋ฆผ. 10. ์ผ์กฐ ์๊ฐ, ์ผ์ฌ๋, ๋ฐ์ ๋ ๋ชจ๋ธ์ ๊ณ ๋ คํ ์์ค
Fig. 10. Loss considering Daylight Time, Solar Radiation and Power Generation Model
๋์ด ์ค์ ํ์๊ด ๋ฐ์ ์ ์ ์๋ฏธํ ๊ธฐ์ ๋งค๊ฐ ๋ณ์์์ ํ์ธํ ์ ์์๋ค. ๋ํ,
๊ทธ๋ฆผ 10์ ์ค์ธก๊ฐ๊ณผ ์์ธก๊ฐ์ ์ค์ฐจ์จ์ ๋ณด์ฌ์ฃผ๋ ๊ทธ๋ํ์ด๋ค. ์ด ๊ฒฝ์ฐ์ epoch๊ฐ ๋ง์์๋ก ์์ค์ด ์์์ง์ ์ ์ ์๋ค.
3.3 ๋จธ์ ๋ฌ๋๊ณผ ๋ฅ๋ฌ๋ ์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ์ ๋น๊ต
๋จธ์ ๋ฌ๋์ ์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ํตํด ๋ฅ๋ฌ๋์ด ํ์๊ด ์์ธก์ ์ํํ๋๋ฐ ๋์ฑ ์ ํฉํจ์ ํ์ธํ์๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 11์ ๋์ผํ ์ผ์์ ๋ฐ์ ๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ํ์ฉํ์ฌ ์์ธก์ ์ํํ ๋จธ์ ๋ฌ๋ ๋ชจ๋ธ์ ํ์๊ด ๋ฐ์ ๋ ์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ์ด๋ค.
๊ทธ๋ฆผ. 11. ๋จธ์ ๋ฌ๋์ ์ํ ํ์๊ด ๋ฐ์ ์์ธก
Fig. 11. Prediction of Photovoltaic Power Generation in Machine Learning Model
๊ทธ๋ฆผ. 12. ๋จธ์ ๋ฌ๋์ ์ํ ํ์๊ด ๋ฐ์ ์์ธก(2017~2019๋
)
Fig. 12. Prediction of Photovoltaic Power Generation in Machine Learning Model (2017~2019)
๊ฐ๋จํ ๋จธ์ ๋ฌ๋ ๋ชจ๋ธ์ ์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ณด๋ฉด ๋ฅ๋ฌ๋ ๋ชจ๋ธ์ ์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ์ ๋นํด์ ๋ถ์ ํํ๊ฒ ์์ธกํ ๊ฒ์ ์ ์ ์๋ค. ๋ฅ๋ฌ๋์ ์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ๋
๊ทธ๋ฆผ 6์ ํ์๊ด ๋ฐ์ ๋ ๋ฐ์ดํฐ์ ๊ทธ๋ํ์ ๋งค์ฐ ์ ์ฌํ ๊ฒ์ ํ์ธํ ์ ์๋ ๊ฒ์ ๋นํด, ๋จธ์ ๋ฌ๋ ๋ชจ๋ธ์ ์ด์ฉํ ํ์๊ด ๋ฐ์ ๋ ์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ๋ ํ์ ํ ๋จ์ด์ง๋
์์ธก ์ ํ๋์ ๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ํ์ธํ ์ ์๋ค.
๊ทธ ์ค์ฐจ์ ๊ฐ์ฅ ํฐ ์์ธ์ผ๋ก๋ ์ ์ฌ์ ์๋์ง์ ๋ฐ์ ๋ ์์ธก์ ์ค์ํ ๊ธฐ์ ๋งค๊ฐ ๋ณ์๋ฅผ ํ ๊ฐ์ง๋ ๊ณ ๋ คํ์ง ์์ ์ํ๋ก ์ค๋ก์ง ๋ฐ์ ๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ก๋ง ํ์ต์
์์ผ์ ์์ธก์ ์ํํ ๊ฒ์ด๋ค. ๊ทธ๋ฆฌ๊ณ ๋ ๋ค๋ฅธ ์์ธ์ผ๋ก๋ ๋ฐ์ดํฐ์ ์์ด๋ค. ๋ฅ๋ฌ๋ ๋ชจ๋ธ๊ณผ ๋์ผํ ๋ฐ์ดํฐ๋ก ์์ธก์ ์ํํ์์ง๋ง, ๋ฐ์ดํฐ์ ์์ด ์์ธก์ด
๋ถ์ ํํ ๊ฒ์ ์์ธ์ผ๋ก ๊ผฝํ๋ ๊ฒ์ ๊ทธ๋ฆผ 12๋ก๋ถํฐ ์ ์ ์๋ค.
๊ทธ๋ฆผ 12์ ๊ทธ๋ํ๋ ๋์ผํ ์ง์ญ์ 2017๋
1์ 1์ผ๋ถํฐ 2019๋
6์ 30์ผ๊น์ง์ ํ์๊ด ๋ฐ์ ๋ ๋ฐ์ดํฐ์ด๋ฉฐ, ์๊ฐ๋ณ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ํฉ์ฐํ ์ผ๋ณ ๋ฐ์ ๋ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ
์ด์ฉํ์ฌ ๋ชจ๋ธ์ ํ๋ จ ์ํจ ๊ฒ์ด๋ค. ๋์ผํ ๋จธ์ ๋ฌ๋ ๋ชจ๋ธ๋ก ๋ง์ ์์ ๋ฐ์ดํฐ๋ฅผ ์ด์ฉํ์ฌ ํ์ต์ ์ํค๊ณ ์์ธก์ ์ํํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ ์์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ณด๋ค ์ข์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ
๋ณด์ฌ์ฃผ๊ณ ์๋ค. ์์ธก์ ๊ฒฐ๊ณผ์์ ์์ธก ๊ทธ๋ํ๊ฐ ์ค์ ๊ฐ์ ๊ทธ๋ํ์ ์ฐจ์ด๊ฐ ๋๋ ๊ฒ์ ํ์ธํ ์ ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ค์ ๊ฐ์ ๊ทธ๋ํ์ ์์ธก ๊ทธ๋ํ๋ ๋ณ๋
์ถ์ด๊ฐ ๋งค์ฐ ์ ์ฌํจ์ ์ ์ ์๋ค. ๊ทธ๋ฆผ 11๊ณผ ๊ทธ๋ฆผ 12์ ๋ํ๋ธ ๊ฒฐ๊ณผ๋ค๋ก๋ถํฐ ๋ง์ง ์์ ๋ฐ์ดํฐ๋ก ์ ํ๋๊ฐ ๋์ ๋ฅ๋ฌ๋ ๋ชจ๋ธ์ ์ฌ์ฉํ์ฌ ํ์๊ด ๋ฐ์ ๋ ์์ธก์ ์ํํ๋ ๊ฒ์ด ๋จธ์ ๋ฌ๋ ๋ชจ๋ธ์ ์ฌ์ฉํ๋ ๊ฒ๋ณด๋ค
์ ํฉํจ์ ์ ์ ์๋ค.
4. ๊ฒฐ ๋ก
๋ณธ ๋
ผ๋ฌธ์์๋ ํ์๊ด ๋ฐ์ ๋ ์์ธกํ๊ธฐ ์ํ์ฌ ๋ฅ๋ฌ๋ ๋ผ์ด๋ธ๋ฌ๋ฆฌ์ธ ์ผ๋ผ์ค ๊ธฐ๋ฐ์ LSTM ๋ชจ๋ธ์ ์ฌ์ฉํ์์ผ๋ฉฐ ๊ฐ๋จํ ๋จธ์ ๋ฌ๋ ๋ชจ๋ธ๊ณผ ๋น๊ตํ์๋ค. ์ค์
๊ธฐ์ ๋ฐ์ดํฐ๋ ์ฐ๊ฐ ๋ฐ์ ๋์ ํ ๋๋ก ๊ฐ์ฅ ์ฐ๊ด์ฑ์ด ๋์ ๊ธฐ์ ๋งค๊ฐ ๋ณ์์ธ ์ค์ ์ผ์กฐ ์๊ฐ๊ณผ ์ผ์ฌ๋์ ์ ์ ํ์๋ค.
์ผ๋ผ์ค ๊ธฐ๋ฐ์ LSTM ๋ชจ๋ธ์ ๋จธ์ ๋ฌ๋ ๋ชจ๋ธ์ ์ด์ฉํ ํ์๊ด ๋ฐ์ ๋ ์์ธก ๊ฒฐ๊ณผ๋ณด๋ค ์ฐ์ํ์์ผ๋ฉฐ, ์ด๊ฒ์ ํ์๊ด ๋ฐ์ ๋์ ์์ธกํ๋ ๋ฐ ์์ด์ ์ค์ ๊ธฐ์
๋งค๊ฐ ๋ณ์๋ก ์์ธกํ์์ ๋ ์ค์ ๋ณ์๋ค์ ํ๋ฅ ์ ํน์ฑ์ด ๊ณ ๋ ค๋์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค. ํฅํ ์ผ์กฐ ์๊ฐ ๋ฐ ์ผ์ฌ๋ ์ธ์ ๋ค์ํ ๊ธฐ์ ๋งค๊ฐ ๋ณ์๋ฅผ ๊ณ ๋ คํ์ฌ ํ์๊ด
๋ฐ์ ๋ ์์ธก์ ์ ํ๋๋ฅผ ๋์ผ ํ์๊ฐ ์๋ค๊ณ ์ฌ๋ฃ๋๋ค.
Acknowledgements
์ด ๋
ผ๋ฌธ์ ํ๊ฒฝ๋ํ๊ต ์ ๋ ฅ์์คํ
์ฐ๊ตฌ์ค ์ง์์ผ๋ก ์ํ๋์์
References
D. Su, E. Batzelis, B. Pal, 2019, Machine Learning Algorithms in Forecasting of Photovoltaic
Power Generation, International Conference on Smart Energy Systems and Technologies
(SEST)
H. He, R. Hu, Y. Zhang, Y. Zhang, R. Jiao, 2018, A Power Forecasting Approach for
PV Plant based on Irradiance Index and LSTM, 37th Chinese Control Conference (CCC)
S. Theocharides, G. Makrides, G. E. Georghiou, Andreas. Kyprianou, 2018, Machine learning
algorithms for photovoltaic system power output prediction, IEEE International Energy
Conference (ENERGYCON)
S. Y. Park, J. H. Bang, I. H. Ryu, T. H. Kim, 2019, The Prediction of Photovoltaic
Power Using Regression Models Based on Weather Big-data and Sensing Data, Trans. of
KIEE, Vol. 68, No. 12, pp. 1662-1668
A. Golder, J. Jneid, J. Zhao, F. Bouffard, 2019, Machine Learning-Based Demand and
PV Power Forecasts, IEEE Electrical Power and Energy Conference (EPEC)
Y. Yu, J. Cao, J. Zhu, 2019, An LSTM Short-Term Solar Irradiance Forecasting Under
Complicated Weather Conditions, IEEE Access, Vol. 7, pp. 145651-145666
J. Y. Choi, S. G. Lee, 2020, Short-term wind power forecast using hourly LSTM technique,
Trans. of KIEE, Vol. 69, No. 6, pp. 759-764
S. Hochreiter, J. Schmidhuber, 1997, Long Short-Term memory, Neural Computation, Vol.
9, No. 8, pp. 1735-1780
J. Y. Kim, B. M. Kim, H. J. Bang, M. S. Jang, May 2010, A Proposal of the Prediction
Method of Decentralized Power on Climatic Change, Spring 2010, KIMICS Integrated Conference,
pp. 942-945
I. R. Lee, I. S. Bae, J. O. Kim, H. Shim, 2005, Photovoltaic System Output Forecasting
by Solar Cell Conversion Efficiency Revision Factors, Trans. of KIEE, Vol. 54, No.
4, pp. 188-194
W. S. Ju, M. S. Jang, Y. S. Lee, S. C. Bae, W. G. Kim, Oct 2011, Suggestion of a Hybrid
Method for Estimating Photovoltaic Power Generation, Fall 2011, kimics integrated
conference, pp. 782-785
์ ์์๊ฐ
2019๋
2์ ํ๊ฒฝ๋ํ๊ต ์ ์์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
.
2021๋
2์ ํ๊ฒฝ๋ํ๊ต ์ผ๋ฐ๋ํ์ IoT ์ตํฉ์ฐ์
ํ๊ณผ ์กธ์
(์์ฌ).
1987๋
ํ์๋ ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
.
1989๋
๋ ๋ํ์ ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
(์์ฌ).
1993๋
๋ ๋ํ์ ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
(๊ณต๋ฐ).
1994๋
3์โผ1996๋
8์ ์๋จ๋ํ๊ต ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์ ์๊ฐ์ฌ.
2010๋
2์โผ2011๋
1์ ์ฑ๊ท ๊ด๋ํ๊ต ์ฐ๊ตฌ๊ต์.
2018๋
2์โผ2019๋
1์ University of Colorado Denver Visiting Scholar.
1996๋
9์โผํ์ฌ ํ๊ฒฝ๋ํ๊ต ์ ์์ ๊ธฐ๊ณตํ๋ถ ๊ต์.
1988๋
ํ์๋ ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
.
1990๋
๋ ๋ํ์ ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
(์์ฌ).
1996๋
๋ ๋ํ์ ์ ๊ธฐ๊ณตํ๊ณผ ์กธ์
(๊ณต๋ฐ).
1996๋
3์โผ2008๋
8์ ์ ์์ฐ๋ํ ์ ๊ธฐ๊ณผ ๋ถ๊ต์. 2011๋
9์~2012๋
8์ Baylor University Visiting Scholar.
2020๋
2์~2021๋
1์ University of Colorado Denver Visiting Scholar.
2008๋
9์~ํ์ฌ ํ๊ฒฝ๋ํ๊ต ์ ์์ ๊ธฐ๊ณตํ๋ถ ๊ต์.